Wat is een regionale benadering van mensenrechten?

‘Regionale mensenrechtensystemen versterken de bescherming van mensenrechten   onafhankelijke subregimes die deel uitmaken van het grotere kader van internationale mensenrechten.’

Hoe raakte je geïnteresseerd in mensenrechtenregimes?

‘Die interesse heb ik al erg lang. In 1998, toen ik een master deed in de Verenigde Staten, nam ik deel aan een onderzoeksmissie naar de vervolging van mensenrechtenverdedigers in de Koerdische regio van Turkije. Ik hielp Amerikaanse advocaten bij hun interviews met hun Koerdische evenknieën. Zij hadden te maken met zaken van marteling en verdwijningen. Sommige van deze Koerdische advocaten werden met de dood bedreigd of vermoord omdat ze deze zaken deden. Ik was erg door hen geïnspireerd en dit verhaal is me de rest van mijn carrière bijgebleven. Mensenrechtenregimes worden vaak afgeschilderd als zeer effectief. Maar ik zag dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens niet erg succesvol was. Ik begon me af te vragen wat we van de verschillende regionale regimes kunnen leren. De wetenschap is nog steeds vrij eurocentrisch. Meer delen van Europa hebben nu te maken met dezelfde problemen als Afrika en Amerika. De democratie in Hongarije ligt bijvoorbeeld onder vuur. We zouden van andere regimes kunnen leren hoe we daarmee om moeten gaan.’

Naar wat voor soort mensenrechtenschendingen kijk je precies?

'Ik kijk naar zwaardere gevallen. Daaronder valt onder andere juridische onderdrukking: het gebruik van de wet en de rechtbank om mensen te criminaliseren. De Russische regering verzon bijvoorbeeld aanklachten om politieke tegenstanders van Poetin te onderdrukken. Ik kijk ook naar staatsgeweld waaronder bijvoorbeeld marteling en verdwijningen. De laatste categorie van complexe zaken gaat over systematische schendingen van de rechtsstaat, zoals pogingen om het parlement en mensenrechtenorganisaties buitenspel te zetten.’

Wat kunnen regionale mensenrechtenregimes daaraan doen?

‘Regimes interpreteren hun macht verschillend. Maar in wezen kunnen ze, als de rechtbank een schending vaststelt, staten opdragen om slachtoffers te compenseren. Vaststellen dat er mensenrechten zijn geschonden kan op zich al een opluchting zijn voor het slachtoffer. Maar rechtsmiddelen kunnen verder gaan dan dat: slachtoffers kunnen financieel gecompenseerd worden voor emotionele of fysieke pijn. Regeringen kunnen ook maatregelen nemen om te proberen de schade ongedaan te maken. Bijvoorbeeld door het teruggeven van een baan als het slachtoffer is ontslagen. Regeringen kunnen ook voorzorgsmaatregelen nemen om erop toe te zien dat deze schendingen niet meer gebeuren. In Europese zaken zijn de rechtsmiddelen beperkt, wat het makkelijk maakt om te voldoen aan de uitspraken van het EHRM. Daarom moeten we verder kijken dan de naleving van het recht. Turkije heeft bijvoorbeeld altijd de schadevergoedingen betaald die het EHRM aan slachtoffers heeft toegekend, wat een belangrijke overwinning is voor de slachtoffers. Maar uiteindelijk hoeft Turkije alleen maar compensatie te betalen. Het creëert het beeld dat er verder niks verandert.’

Waarom is het Europese mensenrechtenregime minder effectief?

‘In Turkije wordt het Europees Hof voor de Rechten van de Mens gezien als een politiek orgaan. Het Comité van Ministers is belast met het toezicht op de uitvoering van de uitspraken van het hof. Het comité bestaat uit vertegenwoordigers van de lidstaten van de Raad van Europa en heeft als doel de mensenrechten in Europa te handhaven. Maar Hongarije zal bijvoorbeeld niet te hard oordelen over Polen, omdat dat land achter jou aankomt als jij wordt gecontroleerd. Het is politiek. Turkije schendt verschillende resoluties. Maar door Turkije in de Raad van Europa te laten blijven, ondermijnen andere lidstaten de effectiviteit van het Europese mensenrechtensysteem.’

Op welke manier verschillen de andere regionale mensenrechtenregimes?

‘Ik heb een paar maanden in Argentinië doorgebracht en daar juridische experts geïnterviewd. Het viel me op hoe groot de rol van de Inter-Amerikaanse Commissie voor de Rechten van de Mens daar is. In Noord- en Zuid-Amerika treedt de Commissie vaak op voordat het Inter-Amerikaanse Hof voor de Rechten van de Mens individuele zaken behandelt. Daardoor kunnen ze echt een verschil maken. In Honduras stuurde de Commissie bijvoorbeeld slechts enkele maanden na de staatsgreep een delegatie, op een moment dat mensen willekeurig werden gearresteerd en gedood in gevangenschap. Het feit dat de Commissie daarheen ging om onderzoek te doen, heeft waarschijnlijk levens gered. Mensen spreken vol lof over de Commissie en ze heeft gezag. Dit betekent dat hun uitspraken daadwerkelijk invloed hebben. De rechtbank kan dat niet doen voordat een zaak is afgehandeld, wat jaren kan duren.’

Wat kan Europa daarvan leren?

'Omdat elke lidstaat vetorecht heeft in Europa, zullen staten als Turkije en Hongarije elkaar blijven beschermen. Het is een probleem als onze instituties zich zwak en terughoudend opstellen. Ze ondermijnen zo hun eigen effectiviteit en geven regimes het signaal dat er over mensenrechten onderhandeld kan worden. Daarom is het belangrijk dat Rusland uit de Raad van Europa is gezet, maar ook verontrustend dat Turkije wegkomt met het schenden van uitspraken van het EHRM door politieke dissidenten die willekeurig worden vastgehouden niet vrij te laten. Het is belangrijk om niet de indruk te wekken dat er over mensenrechten onderhandeld kan worden.'

Ben je nog steeds hoopvol over het handhaven van de mensenrechten in Europa?

'In zekere zin is het te laat. Turkije staat niet meer alleen in de Raad van Europa. Een aantal staten steunt elkaar nu in het ondermijnen van mensenrechten en het gebruiken van hun vetorecht binnen de Raad van Europa. Maar ik wil niet te cynisch zijn. Deze rechten zijn het waard om voor te vechten. We moeten allemaal ons best doen. Eén ding dat ik hoop te veranderen in de academische wereld is de eurocentrische visie. Ik denk dat academici het Europees Hof te gunstig gezind zijn. We moeten ophouden ons zo op Europa en op de rechtsspraak te richten en in plaats daarvan kijken naar mogelijkheden in de burgermaatschappij, vergelijkbaar met het mensenrechtenregime in Amerika. Er is zeker ruimte voor verandering, maar die moet wel drastisch zijn.’