‘In onderzoek naar kansengelijkheid kijken we vaak naar prestaties, en ook op scholen ligt de focus hierop, want je wil graag dat leerlingen het allemaal zo goed mogelijk doen’, vertellen Gaikhorst en Veerman. ‘Maar we moeten ook oog houden voor andere variabelen die een rol spelen bij prestaties, zoals welbevinden en vertrouwen hebben in eigen kunnen. Dat pedagogische stukje is heel belangrijk.’

Volgens de onderzoekers kunnen scholen echt een verschil maken met een pedagogische benadering van leerlingen en hun competenties. ‘Door die eenzijdige focus op prestaties denken we vaak in termen van tekorten en achterstand. Uit onderzoek blijkt echter dat een positieve blik op leerlingen, op wat ze wel weten en kunnen, en het werken vanuit hogere verwachtingen een positief effect heeft. Wanneer we kinderen als competent beschouwen, krijgen ze meer zelfvertrouwen en dat is voorwaardelijk om te kunnen leren.’

Werkplaats Onderwijsonderzoek Amsterdam

In de Werkplaats Onderwijsonderzoek Amsterdam werken Gaikhorst en Veerman samen met leerkrachten om hen te helpen vanuit deze positieve blik op leerlingen te werken. ‘Leerkrachten zijn zich vaak niet bewust van hun lagere verwachtingen of weten niet hoe dit te keren.’ Zo werken de wetenschappers met scholen samen in een project waarin vaardigheden die leerlingen buiten de les opdoen optimaal in de les worden benut. En helpen ze scholen om de thuistaal van leerlingen, en de taalvaardigheid die ze hierdoor al opdoen, een plek in het onderwijs te geven.

Ons schoolsysteem heeft invloed op verwachtingen

Gaikhorst en Veerman wijzen ook op het effect van het Nederlandse schoolsysteem op de verwachtingen van leerkrachten. Want hoe het onderwijs is georganiseerd maakt volgens hun uit voor de groeimindset van een leerkracht. ‘Je kunt je voorstellen dat het voor een leerkracht in een brede brugklas, waar verschillende niveaus als mavo, havo en vwo nog bij elkaar zitten, makkelijker is om hoge verwachtingen te hebben dan in een brugklas waarin leerlingen al voorgesorteerd zijn naar een bepaald niveau’, legt Gaikhorst uit. ‘In zo’n brede brugklas kan een leerkracht beter werken vanuit het idee dat een leerling nog kan groeien en alle kanten op kan. In een selectiever systeem is het voor een leerling moeilijker naar een hoger niveau door te stromen.’

Veerman beaamt deze invloed van het systeem vanuit onderzoek op scholen waar de nadruk veel meer op de ontwikkeling van de persoonlijke identiteit van kinderen ligt. ‘Op dit soort scholen ervaren leerkrachten vaak meer ruimte om vanuit de belevingswereld en interesses van leerlingen te werken. Ze kunnen hun verwachtingen hier op afstemmen. Je kunt je voorstellen dat leerkrachten die strikte en vastomlijnde methodes moeten volgen deze ruimte veel minder voelen.’