‘Ik ben opgegroeid op de Veluwe in een omgeving waar niemand had gestudeerd en het recht een ver-van-je-bedshow was. Toen ik vertrok naar de Randstad merkte ik dat er best een elitecultuur hangt rondom het recht. Ik ben uiteindelijk 10 jaar advocaat geweest in Amsterdam. Ik deed bijvoorbeeld zaken over het toegankelijk houden van essentiële voorzieningen als elektriciteit. Voor mij kwam een kantelmoment toen ik zag hoe Europese wetgeving voor het algemeen belang werd tegengewerkt en ontweken om de gevestigde posities van een kleine groep te behouden. Ik voelde me daar niet bij thuis, mede door mijn achtergrond. Op de Veluwe leefde het gevoel al niet dat het recht er voor iedereen was. Het gevoel was “de instanties zijn er niet voor jou”. Je was op jezelf aangewezen. Ik ben er vervolgens psychologie bij gaan studeren om de dynamieken achter het papieren recht beter te begrijpen.’ 

Wat heb je daaruit meegenomen?

‘Op de Veluwe voelde ik wat ik later leerde in mijn studie psychologie en in mijn promotieonderzoek. Vroeger leefden we in stammen en leerde je om andere groepen te wantrouwen. Regels werden gemaakt binnen je eigen groep om die te beschermen tegen het gevaar van concurrerende groepen. Om de regels van de rechtsstaat zelf te willen accepteren moet je wel het gevoel krijgen dat je bij de groep van de rechtsstaat hoort. Dat zag ik ook in mijn empirische promotieonderzoek bij echte rechtbankzittingen, waarin belangrijke uitkomsten op het spel stonden. Het vertrouwen van mensen in rechters werd beïnvloed door hoe eerlijk en rechtvaardig zij zich op de zitting behandeld voelden. Mensen leiden uit die ervaring af of ze worden gezien als een volwaardig lid van de groep. De sociale afstand die burgers voelen tot rechters bleek binnen en buiten de rechtbank ook vaak groot. Dat komt doordat mensen belanden in een wereld die ze niet kennen en ze rechters zien als mensen uit een andere groep. Dan maakt het extra uit of ze zich eerlijk behandeld voelen. In heel korte tijd, vooral aan het begin van de zitting, vormt iemand die indruk. Het loont als juristen rekening houden met deze psychologische werkelijkheid, want die heeft echte gevolgen op het vertrouwen.’

Is het echt zo slecht gesteld met de afstand tussen ‘de burger’ en het recht?

‘Er zijn in dit veld wel heel grote uitdagingen. De Staatscommissie Rechtsstaat spreekt van grove tekorten in het stelsel van rechtshulp. En het aantal sociaal advocaten loopt fors terug. Dat deze leerstoel al was ingesteld door de Raad voor Rechtsbijstand en UvA past bij dat de Staatscommissie Rechtsstaat zegt dat een wetenschappelijke basis cruciaal is voor het onderbouwen van keuzes rond de toegang tot het recht.’

Hoe kun je in deze leerstoel veranderingen teweegbrengen?

‘Natuurlijk ga ik voor studenten beter in beeld brengen wat het betekent om als advocaat mensen op cruciale momenten in hun leven bij te staan. Ik zorg ook voor wetenschappelijke inzichten over wat werkt om de toegang tot het recht te versterken en over hoe je dat kunt doen in de praktijk. Er is welwillendheid in dit onderzoeks- en beleidsveld, maar er zijn ook veel vragen. We weten bijvoorbeeld niet precies wanneer mensen zelf in staat zijn om hun rechtsproblemen aan te pakken. Het is ook belangrijk om te weten of de rechtsbijstand goed aansluit op rechtzoekenden en de moderne samenleving. Op zulke vragen wil ik bruikbare en meer precieze antwoorden geven. Ik gebruik in mijn onderzoek een empirische benadering, waarbij ik ook kijk vanuit de positie van rechtzoekenden. Ik probeer het gedrag van rechtzoekenden en juristen te begrijpen.’

Helpt je achtergrond daarbij?

‘Ik denk dat mijn levenservaring me helpt te voorspellen hoe beleid rond toegang tot het recht uitwerkt in de praktijk. Ik heb het recht van binnen en buiten bekeken. Mijn psychologische onderzoekservaring in de rechtspraktijk, ook onder rechtzoekenden die verder afstaan van de gevestigde orde, zal daarbij helpen. Mijn eerdere onderzoek naar wat slachtoffers belangrijk vinden in schadeherstel blijft bijvoorbeeld belangrijk in de zaken rond de toeslagenaffaire en de aardbevingen in Groningen. Als ex-praktijkjurist kan ik de vertaalslag maken van en naar de juridische praktijk. Maar ik wil ook samenwerken binnen en buiten de faculteit.’

Is een deel van het probleem dat juristen geen goede afspiegeling zijn van de samenleving?

‘Er zijn nu veel hoogopgeleiden en we zijn meer in een gescheiden wereld gaan leven. Als jurist word je op een bepaalde manier gesocialiseerd, bijvoorbeeld in het denken vanuit het interne systeem van het recht. Daarom is het goed dat UvA-rechtenstudenten ook leren nadenken over hun rol in de rechtsstaat en dat ze leren kijken naar hoe het recht in het echt uitwerkt.’

Wat wil je aan studenten meegeven?

‘Ik wil ze leren over het burgerperspectief. En over hoe ze veel verschil kunnen maken, alleen al door rechtzoekenden zich in interacties onderdeel te laten voelen van de rechtsstaat. Daar hoef je niet voor uit je rol als professioneel jurist te vallen. Studenten denken vaak dat ze radertjes zijn in een groot systeem als ze gaan werken. Ik wil studenten handvatten bieden om als professioneel jurist bij te dragen aan een rechtvaardige samenleving. Dat sluit aan bij de onderwijsvisie van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. Maar dat staat niet alleen in een beleidsstuk, ik voel het ook binnen de faculteit. Dat vind ik dapper en inspirerend.’