Stel je eens een toekomst voor waarin de eigenaar van X de president van de Verenigde Staten van Amerika wordt. Zo begint het proefschrift van Seipp. Maar dat despotische scenario is inmiddels al bijna werkelijkheid geworden nu Elon Musk is benoemd tot een van de mensen in het nieuwe kabinet van Trump. ‘Dit is wat er gebeurt als mensen veel macht krijgen door simpelweg rijk te zijn. Het laat ernstige democratische tekortkomingen zien en het zou een wake-up call moeten zijn’, zegt Seipp.

Waarom wilde je kijken naar macht in de media?

'Er is een machtsverschuiving gaande: van de traditionele media naar digitale platforms en grote techbedrijven. Dat komt door technologische vooruitgang en nieuwe manieren om nieuws te produceren, te verspreiden en te consumeren. Wetgeving rond mediaconcentratie richt zich echter nog steeds op traditionele media. Deze wetten stellen grenzen aan hoeveel macht ze mogen hebben. Er zijn bijvoorbeeld grenzen aan het aantal nieuwszenders dat een bedrijf of individu mag bezitten. In Nederland zijn die wetten al niet erg streng, waardoor bijvoorbeeld uitgever DPG media zoveel kranten kan bezitten. Maar bedrijven als Google en Microsoft hebben nog grotere monopolies op de markt. Zij worden niet op dezelfde manier beperkt als traditionele nieuwsmedia.’

Waar leidt dat gebrek aan regulering toe?

'Het stelt platformbedrijven als Meta in staat om hun eigen commerciële belangen te dienen in plaats van het publieke belang. Als nieuws wordt onderworpen aan de commerciële doelen van een bedrijf, geeft dit ruimte aan manipulatie en politieke motivaties. Elon Musk wil nu een nieuwszender kopen. Je kunt duidelijk zien dat politieke macht in het spel komt als economische macht en macht in de media samenkomen. Als je deze bedrijven niet aan banden legt, bestaat het risico dat journalistiek en pluralisme erodeert. Dat zou de democratie ernstig bedreigen.’

Hebben we nu dan geen onafhankelijke journalistiek meer?

‘Journalistiek kan moeilijk concurreren met deze platforms. De meeste nieuwsredacties zijn op de een of andere manier afhankelijk van platforms. Ze proberen mensen binnen te halen via sociale media of krijgen zelfs geld van grote techbedrijven, bijvoorbeeld voor innovatieprogramma's. Het is moeilijk om los te komen van deze platforms. Nieuwsredacties vertrouwen ook op techbedrijven om inzicht te krijgen in hun publiek. Ze kopen kant-en-klare producten waardoor nieuwsorganisaties niet hun journalistieke waarden kunnen implementeren. Bovendien slaan veel nieuwsorganisaties en andere openbare instellingen hun gegevens op in de Amazon Cloud. Dat is een enorme macht die ze dit bedrijf geven. We hebben al eerder gezien waar dit toe kan leiden. Meta blokkeerde de toegang tot Facebook nadat Australië een nieuwe wet aannam die platforms zou dwingen om nieuwsorganisaties te betalen. De regering werd toen bijna gedwongen om opnieuw te onderhandelen over de details van de wet. De boodschap is: als grote techbedrijven de wetgeving niet leuk vinden, kunnen ze vertrekken. De vraag is, zou dat zo slecht zijn? Als we geen alternatieven hebben, dan wel.’

Hoe lossen strengere wetten dan het probleem op?

‘De afgelopen jaren is er al veel gebeurd. Zo zijn de Digitaledienstenwet (DSA), de Verordening digitale markten en de Europese Media Freedom Act van kracht geworden. Ze proberen allemaal het probleem op een of andere manier te tackelen. Er is een bewustzijn en bereidheid om de macht van grote techbedrijven aan te pakken. Maar het is nog steeds moeilijk omdat grote techbedrijven een enorme lobbykracht hebben. Bovendien hebben we betere alternatieven nodig voor de diensten van grote techbedrijven.’

Heeft Europa in een ideale wereld zijn eigen zoekmachine en sociale mediaplatforms?

‘In het ideale geval zou Europa zijn eigen publieke infrastructuren en sociale mediaplatforms hebben en kunnen concurreren in de ontwikkeling van technologie en AI. Maar dat is moeilijk, omdat slechts enkele grote techbedrijven een sterke data- en rekenkracht hebben en kleinere start-ups daar nauwelijks tegenop kunnen. Dat betekent niet dat we allemaal machteloos zijn. Mediaorganisaties en andere instellingen hebben wel degelijk een keuze en kunnen een vorm van tegenmacht uitoefenen. Dat zie je nu gebeuren met mensen die weggaan bij X en een nieuwe start maken bij Bluesky. Het is belangrijk dat individuen en instellingen die stap zetten om een nieuw evenwicht te creëren. Naast nieuwsbedrijven, zoals The Guardian, zouden ook universiteiten en openbare instellingen die stap kunnen zetten en overstappen naar een alternatief zoals Bluesky.’

Hebben we nog steeds strengere wetten nodig als er betere alternatieven zijn?

'We hebben wel degelijk regels nodig om de macht van grote techbedrijven te beperken. Dit is heel belangrijk omdat degenen met macht over opinie en nieuws in wezen politieke macht hebben. Het probleem is dat het aannemen van nieuwe wetten een langzaam proces is. Daarom kunnen wetten alleen dit probleem niet oplossen.’

Wat moet er nog meer gebeuren?

'We hebben meer regelgeving nodig voor grote techbedrijven, meer alternatieven, en we moeten de wetten die we al hebben handhaven. Het is ook belangrijk om ervoor te zorgen dat de journalisten hun werk kunnen blijven doen en de macht onder de loep kunnen blijven nemen. Het is heel zorgwekkend dat slechts een paar mensen in Silicon Valley zoveel macht hebben over onze informatievoorziening en dus ook over onze democratie. We zouden allemaal moeten nadenken over wat je zelf kunt doen. Ik zit bijvoorbeeld niet op X en ik zou geen Tesla kopen, maar ik probeer wel onafhankelijke journalistiek te steunen door bijvoorbeeld te betalen voor een krantenabonnement. Er zit ook kracht in de keuzes die mensen maken.’