Waar gaat het informatierecht allemaal over?

‘Het is door digitalisering een heel dynamisch rechtsgebied. Vanaf het moment dat ik ermee in aanraking kwam tijdens mijn studie, was ik er enthousiast over. Het is vrij breed en interdisciplinair, maar tegelijkertijd is het niet lastig om uit te leggen waar het over gaat: desinformatie op sociale media, privacy van internetgebruikers en de grote machtsvragen rond het reilen en zeilen van de big tech-bedrijven. We leven in een digitale informatiesamenleving die door nieuwe technologie voortdurend verandert. Het is dan heel belangrijk dat mensen vanuit democratische beginselen omgaan met informatie en dat er basisregels blijven gelden.’

Welke democratische beginselen staan onder druk door technologische ontwikkelingen?

‘Het recht probeert democratische waarden te beschermen. De vrijheid van informatie en maatschappelijke participatie zijn bijvoorbeeld belangrijke democratische beginselen. Hoe kun je die waarden beschermen in een samenleving waarin interactie en informatievoorziening steeds meer via digitale platformen van big tech-bedrijven loopt? Een ander democratisch beginsel is overigens dat mensen uit de samenleving betrokken worden bij het ontwikkelen van technologie die onze samenleving ingrijpend veranderd. Niet alleen Google, Microsoft en de overheid zouden dat moeten bepalen. Samenlevingen moeten zelf richting kunnen geven aan hun digitale toekomst.’

Hebben we daarin de boot gemist bij de opkomst van digitale platforms?

‘Je hoort veel in de discussie dat we wat laat zijn geweest bij AI. Het is inderdaad goed om daar met quantumtechnologie eerder over na te denken. Maar mensen weten misschien niet dat in de jaren ‘60 van de vorige eeuw ook al werd nagedacht over de invloed van AI op de samenleving. Het is soms ook een gebrek aan kennis. Er wordt vaak wel al nagedacht over de betekenis van nieuwe technologie door juristen en onderzoekers. Maar soms blijft het helaas bij kennis, je moet de samenleving, bedrijven, en de politiek ook meekrijgen.’

Ontbreekt het aan politieke daadkracht?

‘Wat dat betreft is de EU sinds 2015 wel een nieuwe weg ingeslagen. Op het gebied van platformregulering is een nieuwe generatie regels aangenomen: de Digital Services Act en de Digital Markets Act. Er wordt een sterkere tegenmacht georganiseerd voor digitale platforms met een grote impact op onze samenleving. Ons onderzoek kan daar ook een rol in spelen. Hoe ziet de bestaande regulering eruit en hoe handhaaf je die vervolgens? Daar liggen enorme uitdagingen. Het is ook een van de doelen van ons project ‘DSA Observatory’. Daarnaast zie je dat het recht juist in een vroeg stadium in wordt gezet om machtsposities te bestendigen. Westerse overheden scherpen hun regels voor export bijvoorbeeld aan om te voorkomen dat China marktleider wordt in quantumtechnologie.’

Welke uitdagingen zijn er in de regulering van quantumtechnologie?

‘Met die techniek worden bijvoorbeeld nog betere sensoren ontwikkeld waarmee je door muren kunt kijken. Het kan dat je daarmee inbreuk maakt op privacy. In welke gevallen kan je zulke sensoren dan wel of niet gebruiken? En bij quantumtechnologie is de vraag tot toegang een heel belangrijke. Als quantumcomputers bijzondere dingen kunnen doen, hoe zorg je dan dat ze voor goede zaken gebruikt worden? Als zo’n computer krachtig genoeg is, zou je er veel vormen van encryptie mee kunnen ontsleutelen. Dan is het belangrijkste middel waarmee we onze informatie veiligstellen op bijvoorbeeld WhatsApp of bij elektronisch bankieren ineens minder bruikbaar. Hoe zorgen we dat een quantumcomputer de belangen van de samenleving dient en niet schaadt? Overheden zijn nu al bezig met het ontwikkelen van post-quantum encryptie voor als het zover is.’

Worden de algemene, democratische belangen over het algemeen goed beschermd?

‘Ik ben bang dat het recht in de praktijk vooral de belangen van machtige partijen bijzonder goed dient. Dat is ook niet zo gek, omdat zij meer middelen hebben om advocaten te betalen en te lobbyen voor nieuwe regels. Voor gewone mensen is het meestal niet prettig om met advocaten in aanraking te komen, want dat betekent doorgaans dat je een probleem hebt. Maar door bedrijven wordt strategisch gebruik gemaakt van het recht om de eigen positie te versterken. Dat gaat bijvoorbeeld over waar bedrijven zich vestigen of hoe met data om wordt gegaan in verschillende landen. Zeker bij nieuwe tech regulering zie je dat regulering erg beïnvloed is door juist de bedrijven die gereguleerd moeten worden. Het recht op privacy, vrijheid van meningsuiting en democratische participatie zijn vastgelegd, maar kunnen nog steeds onder druk komen te staan. Het is iets waar, zeker bij nieuwe technologie, aan gewerkt moet blijven worden.’

Welke ambities heb je de komende tijd als hoogleraar?

‘Om leidend onderzoek te blijven doen en hoogwaardige input te leveren aan beleidsmakers en andere stakeholders. Maar ook om een nieuwe generatie onderzoekers te begeleiden en klaar te stomen. Dat begint al bij het onderwijs. Het is belangrijk dat vragen over recht en digitale infrastructuur steeds beter wordt ingebed in het onderwijs. Dit jaar bieden we in de Bachelor voor het eerst het projectvak Digitalisering aan. Daar ben ik de coördinator van. Net zoals duurzaamheid en Europeanisering belangrijke ontwikkelingen zijn voor het recht, is digitalisering dat natuurlijk ook.’