Interview met rechtenalumna en schrijfster Sophie Poldermans
17 oktober 2023
Poldermans is blij dat er toenemende aandacht is voor vrouwen in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. 'Heel vaak lag de nadruk op gewapend en mannelijk verzet. Terwijl veel vrouwen bijvoorbeeld koerierswerk deden of Joodse kinderen naar onderduikadressen brachten. Dat werd vaak niet als verzet gezien.'
Haar interesse in Hannie Schaft begint met De aanslag van Harry Mulisch. Op haar 15de leest Poldermans het boek, dat deels is gebaseerd op het verhaal van Hannie. 'Ik was ook een tiener en groeide op in dezelfde stad, Haarlem.' Oorlogen fascineren haar. 'Dat mensen kennelijk in staat zijn om elkaar gruwelijke dingen aan te doen. Het zette me aan tot nadenken over rechtvaardigheid en mensenrechten.
Op de middelbare school maakt Poldermans voor het vak geschiedenis een werkstuk over Hannie Schaft. Via het netwerk van haar vader, die stadsarcheoloog van Haarlem was, ontdekt ze dat Truus Oversteegen nog leeft. Zij was een medeverzetskameraad van Schaft. 'Ik heb haar gebeld. Truus was een geweldige vrouw, met een toegankelijke, warme persoonlijkheid. Maar ze heeft wel ooit mensen neergeschoten.' Truus ziet hoe serieus Sophie met het werkstuk bezig is en stelt haar voor aan haar zus Freddie. 'Hannie, Truus en Freddie waren een soort drie-eenheid binnen het Nederlands gewapende verzet,' licht Poldermans toe. 'Ze vroeg me om te spreken op de Nationale Hannie Schaft-herdenking in een bomvolle kerk met honderden mensen. Ik was toen net 17.'
Na een jaar op een highschool in de Verenigde Staten kiest Poldermans voor een studie Nederlands recht en Internationaal recht aan de UvA. Ze omschrijft de rechtenstudie als interessant, maar ook heel breed. Er waren maar 2 vakken over mensenrechten. 'Toch wist ik direct: dit is het. Dat heeft me tot op de dag van vandaag gevormd. Ik ben nog steeds bezig met mensenrechten.'
Poldermans denkt dat haar studiekeuze erg gevormd is door de geschiedenis van Hannie en de gesprekken die ze had met Truus en Freddie. 'Hannie Schaft heeft ook rechten gestudeerd aan de UvA. Ze droomde ervan om naar Genève te gaan om bij de Volkenbond te werken, de voorloper van de Verenigde Naties.' Op verzoek van Truus treedt Poldermans aan het begin van haar studie toe tot het bestuur van de Nationale Hannie Schaft Stichting. 'Dat heb ik ruim 10 jaar met beide zussen gedaan.'
Om de aandacht te vestigen op de rol van vrouwen in tijden van conflict begint Poldermans in 2019 als zelfstandige. 'Vrouwen worden vaak als slachtoffer neergezet. Maar juist vrouwen zijn sterke leiders in tijden van crisis en conflict, volgens een groot Harvard Business Review-onderzoek. Zelf zag ik dat tijdens onderzoek in Rwanda, Kosovo en Joegoslavië, maar ook Hannie, Truus en Freddie hebben dit laten zien.' Volgens Poldermans zie je tegenwoordig van Afghanistan tot Iran dat vrouwen een spil zijn van verzet.
Ze herkent dezelfde patronen die ze bij het verhaal van Hannie, Truus en Freddie tegenkomt. Voor vrouwen was het in de Tweede Wereldoorlog ongebruikelijk om bij het gewapend verzet te gaan. 'Aan het begin van de oorlog was Hannie 19, Truus 16 en Freddie 14 jaar oud. Juist vanwege hun vrouw-zijn zijn ze gerekruteerd. Ze vielen minder op en konden hun jeugdige schoonheid gebruiken als oorlogswapen. Ze gingen opgedirkt op missies om al flirtend informatie los te krijgen van de vijand. Ze hebben zelfs hoge officieren meegelokt naar het bos om ze daar te doden.'
Vlak nadat Poldermans voor zichzelf begon, overleed Freddie als laatste van de 3 verzetskameraden. Een journalist van de Washington Post benadert haar voor informatie om een necrologie te schrijven, omdat er nog nauwelijks Engelstalige informatie beschikbaar was. 'Die necrologie ging viral. Er kwam opeens veel aandacht voor het verhaal van Hannie, Truus en Freddie.' Poldermans wilde altijd al een Engelstalig boek over ze schrijven. 'Dit was het moment. Ik heb in eigen beheer het boek Seducing and Killing Nazi’s uitgegeven.' Nadat de New York Post haar interviewt, vliegt het boek over de toonbank. 'Er ging een wereld voor mij open, omdat het boek zo goed werd ontvangen.' De Nederlandse versie, Desnoods met wapens, is echter een heel ander boek geworden. 'Seducing and Killing Nazi’s is een feitelijk, historisch verslag. Het Nederlandse boek is uitgebreider. Ik heb er nog meer mensen voor geïnterviewd. Op verzoek van de uitgever is het verhalend, uit het perspectief van de vrouwen, geschreven.'
Volgens Poldermans is niet bekend hoeveel mensen de vrouwen hebben geliquideerd. 'Dat wilden ze nooit vertellen. Zij waren natuurlijk ook niet in de wieg gelegd om te gaan schieten. Het waren jonge meisjes.' Met het boek wil de auteur juist laten zien hoeveel het ze heeft gekost. 'Hannie heeft uiteindelijk met haar leven betaald. Ze was daarvoor al depressief, en de zussen Oversteegen zijn door de gebeurtenissen zwaar getraumatiseerd.'
Op de vraag waarom het zo belangrijk is om het verhaal te vertellen, antwoordt Poldermans dat het verhaal ten eerste uniek is. Er waren voor zover zij weet maar ongeveer 6 vrouwen in het gewapend verzet in Nederland. Ten tweede is de generatie die deze oorlog heeft meegemaakt aan het uitsterven. 'Ik wil dat de verhalen doorgegeven worden. Voor de jeugd lijkt de Tweede Wereldoorlog lang geleden. Maar de verhalen gaan over discriminatie en uitsluiting. Dat gebeurt nog dagelijks op de werkvloer en op school. Ik vind het belangrijk dat je een positieve boodschap uit een gruwelijke gebeurtenis kunt halen: durf voor een ander op te staan.'