In het openingsfilmpje van de Week Tegen Pesten leggen kinderen helder uit wanneer iets volgens hun grappig is: als iedereen erom kan lachen en als ook degene over wie de grap gaat erom kan lachen. Hoe ziet Boukes de werking van humor terug in sociale relaties ?

‘Als mensen samen zijn, proberen we toch altijd een beetje te lachen’, stelt Boukes. Humor kan volgens hem goed aangeven in hoeverre we elkaar begrijpen. ‘Op het moment dat je met iemand een grap kunt maken, voel je je vaak op eenzelfde toonhoogte zitten. En bij mensen die je nog niet goed kent of je veilig voelt, waag je je misschien nog niet aan een bepaalde grap. Want het voelt heel ongemakkelijk als je grap niet wordt begrepen en niemand lacht.’ Ook kun je volgens Boukes makkelijk een brug slaan naar een ander of jouw plek in een groep verstevigen door een goede grap over jezelf te maken.

Maar een grap kan ook een sterk ‘insiders-outsiders’ effect hebben stelt Boukes. ‘Door een bepaalde grap kun je groepscohesie of juist een outgroup creëren.’ Hoe zit dat?

Wie de grap maakt, maakt heel erg uit

Het maakt volgens Boukes ten eerste erg uit wie een grap over jou maakt. Is dit iemand van jouw groep of een buitenstaander? Uit zijn onderzoek naar Nederlandse satire over Amerikanen blijkt bijvoorbeeld een sterk zelfverdedigingsmechanisme. ‘Nederlanders vinden Nederlandse satire over Amerikanen vaak om te lachen, denk maar aan de grappen van Lubach. Maar Amerikanen blijken die grappen van Lubach helemaal niet leuk te vinden. Worden diezelfde grappen echter door een Amerikaan gemaakt, iemand van hun eigen groep, dan hebben ze opeens geen probleem meer met de grap. Je kunt dus wel om jezelf lachen maar als een buitenstaander die grap over jou maakt is het meestal niet zo leuk meer.’

Dit proces zie je volgens Boukes ook terug onder jongeren wanneer de ene groep grappen maakt over de ander. ‘Zodra je als kind niet bij een bepaalde groep hoort, komt een grap uit die groep veel harder aan. Het is dus niet alleen de boodschap zelf, maar ook de sociale dynamiek die hier een belangrijke rol speelt. Wie de grap maakt, en hoe deze persoon zich tot jou verhoudt, maakt heel erg uit.’ Dit effect is helemaal sterk als een groep alleen maar grappen maakt over één persoon, ‘dan wordt iemand natuurlijk heel sterk buitengesloten.’

Als je de grap niet begrijpt

Ook kan humor volgens Boukes buitensluiten doordat je de grap niet begrijpt. ‘Humor is heel divers en gelaagd en sommigen begrijpen een grap wel en anderen niet. Leerlingen kunnen bijvoorbeeld grappen maken naar aanleiding van ervaringen in een bepaalde groep waar andere kinderen geen deel van uit maakten. Je kunt je dan buitengesloten voelen omdat je niet mee kan lachen om een grap. Denk zelf maar aan hoe het is om in een nieuwe groep terecht te komen die elkaar al lang kent en grappen maakt over processen waar jij nog geen weet van hebt.’

Hoe leg je een grap lam?

En wat kan je doen als je een grap niet leuk vindt? ‘Haal de voedingsbodem van de grap weg’, adviseert Boukes. ‘Vaak kun je al voorspellen waar de grap heengaat. Door dit uit te spreken is het verrassingselement van een grap weg en werkt de grap niet meer.’ Zelf een grap terug maken raadt Boukes af, ‘dan breng je alleen een versterkend proces op gang, want dan lijkt het allemaal alleen maar lollig.’

En misschien ook goed te weten dat uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat mensen die een goede grap over zichzelf maken veel sympathieker worden gevonden dan mensen die grappen over anderen maken.