Oneerlijke verkiezingen

Het onderzoek van Cseres richt zich op ongelijke machtsverhoudingen in Europa en hoe het recht die machtsverhoudingen kan controleren. ‘Economische en politieke macht zijn nauw met elkaar verweven’, legt ze uit. Dat komt duidelijk naar voren in het medialandschap. ‘Welk nieuws lees je? Een goed geïnformeerde burger moet toegang hebben tot verschillende soorten media. Als dat niet zo is omdat de mediabedrijven onderdeel zijn van een enkel concern, gaat dat ten koste van de mediapluriformiteit in een land.’

Dat is volgens Cseres goed te zien in Hongarije, het land waar de universitair hoofddocent opgroeide. ‘Je hoort daar maar een geluid in de media en dat heeft zeker meegespeeld in de verkiezingen. In 2018 is een stichting opgericht die bijna 500 mediakanalen fuseerde, en dat zag je terug in de verkiezingsuitslag van 2022. Er werden mensen geïnterviewd die niet eens wisten dat er een oppositie bestond. Je hebt dan wel vrije, maar geen eerlijke verkiezingen. In Hongarije gaat vaak over rechtsstatelijkheid, maar weinig over economische concentratie, terwijl die twee elkaar versterken.’

Klachten

Hoe kan het recht die scheve machtsverhoudingen controleren en inperken? Dan komt het zogeheten mededingingsrecht om de hoek kijken met regels rond fusiecontroles en tegen het misbruiken van machtsposities. Het mededingingsrecht moet ervoor zorgen dat er goede en gezonde concurrentie is tussen bedrijven. Daarnaast biedt het consumenten bescherming tegen misbruik van economische machtsposities.

Maar het blijft niet bij theorie. ‘Mijn onderzoek is meerdere keren omgezet in klachten bij de Europese Commissie.’ Een van deze klachten ging over de overname van Vodafone door de Hongaarse staat en een ander telecombedrijf. De regering noemt die overname van ‘nationaal strategisch belang’ en houdt daarmee de mededingingsautoriteit buiten de deur die gezonde concurrentie moet waarborgen. ‘In Hongarije worden bij fusies systematisch de controlemechanismen omzeild. Dat zie je bij fusies van media- en telecombedrijven. Dan is de vraag aan de EU: waarom doe je niks als een lidstaat het mededingingsrecht systematisch ondermijnt? Als de economische macht ongecontroleerd blijft, leidt dat ook tot politieke macht.’ Het is daar lastig tegen opboksen.

Politieke loyaliteit

‘Mensen zijn machteloos en worden klein gehouden. Je komt vast te zitten onder een groep mensen die de economische macht heeft. Mensen gaan in Hongarije niet snel de straat op om te demonstreren, maar er zijn wel een aantal mondige, civiele organisaties.' Cseres draagt ook haar steentje bij. Ze wil namens 4 onafhankelijke kranten een klacht indienen bij de Europese Commissie voor ongeoorloofde staatsteun. De kranten worden nu door een gebrek aan advertenties met veel moeite uitgegeven. 'Maar het is lastig om te bewijzen dat andere kranten meer advertenties krijgen vanwege hun politieke loyaliteit aan de Hongaarse regering. Toegang tot informatie is een groot probleem en de creatieve juridische constructies van de regering maken het lastig om bewijs te verzamelen.’

Verantwoordelijkheid

De uitdijende macht heeft zijn weerslag op het leven van mensen. ‘De apathie in Hongarije is groot over alles wat politiek is. Het is droevig: iedereen is de politiek echt zat. Ik heb mezelf ook afgevraagd wat mijn verantwoordelijkheid is als wetenschapper. Ik kan vrijuit schrijven, praten en kennisdelen. Kennissen van mij in Hongarije hebben die luxe niet. Je kunt kritisch zijn, maar wat doe je als je morgen geen baan meer hebt? Zo werkt economische en politieke macht elkaar in de hand. In Nederland voel ik me relatief veilig. Ik wil mijn best doen om bij te dragen aan een oplossing. Ik kan een stem zijn voor degenen die niet vrijuit kunnen praten. Het is een luxe om je uit te kunnen spreken.’