Menig hartslag versnelt als sporters een belangrijke prestatie leveren. Bijvoorbeeld toen Dylan Groenewegen de derde etappe in de Tour de France won na een massasprint. Of tijdens de zegereeks van Tim van Rijthoven op Wimbledon. En dan ging deze week ook het EK voetbal voor vrouwen van start. Als kijker moet je mentaal tegen stress kunnen, maar als sporter natuurlijk nog veel meer.

In de psychologie is er steeds meer aandacht voor de prestatiedruk in sport en wat dat mentaal met je doet. Hieruit is een heel eigen vakgebied ontstaan, sport-en prestatiepsychologie. We spraken met sportpsycholoog Yannick Balk over zijn vakgebied en gezond presteren en hij heeft ook nog wat tips voor je.

Gezond presteren onder stress en druk

‘Sport-en prestatiepsychologie is gericht op iedereen die gezond en optimaal wil presteren in domeinen waar veel stress en druk spelen’, legt Balk uit. ‘Sport is daar een heel mooi voorbeeld van dat tot de verbeelding spreekt. Maar het geldt ook voor artiesten, chirurgen en bijvoorbeeld politieagenten en ambulancepersoneel. Die domeinen zijn qua prestatiedruk eigenlijk erg vergelijkbaar met elkaar. Alleen staat een ambulancemedewerker na een stressvolle prestatie niet met een beker op het podium.’

Balk onderzoekt hoe dergelijke beroepsgroepen individueel en op teamniveau omgaan met stress voor en na een prestatie en zich mentaal voorbereiden op hun taak. ‘We weten steeds meer over die cyclus en hoe je hierop kunt trainen. Wat steeds meer aandacht krijgt, is dat goed presteren gaat over gezond en duurzaam presteren. Dat je niet alleen dit jaar presteert, maar dit ook de komende jaren volhoudt.’

Veel sporters zijn echt een merk geworden

‘Dertig jaar geleden was je voor een periode van het jaar ook sporter af. Maar nu, ook door de rol van sociale media en sponsorverplichtingen, is het zo groot geworden dat je eigenlijk de hele dag met je sport bezig bent’, stelt Balk. Veel sporters zijn volgens hem echt een merk en uithangbord geworden waar veel van wordt verwacht. Dat maakt het voor die sporters zwaarder en werkt het duurzaam presteren tegen. ‘Veel sporters worstelen met lange termijn motivatie en hun identiteit. Dat zagen we bijvoorbeeld bij wielrenner Tom Dumoulin en turnster Simone Biles die hier heel open over zijn geweest.’

Sporters zijn minder geneigd hulp te zoeken 

Onder de sportpopulatie kampt tussen de 10 en 30 procent met problemen op het gebied van mentale gezondheid. Dat varieert van angsten en depressie tot verslaving. ‘Dit percentage is gelijk aan die onder de hele populatie’, stelt Balk. Volgens hem zien we sporters soms te veel als een soort superhelden die voor allerlei druk en stress immuun zouden zijn. ‘Maar uiteindelijk zijn het dus hele gewone mensen.’ 

Sporters zijn echter wel minder geneigd hulp te zoeken. Volgens Balk heeft dit te maken met dit stigma van de superheld die immuun zou zijn voor stress. ‘Dan wordt dat al snel als zwakte ervaren.’ Voor sporters die in groepsverband spelen is het volgens hem zelfs nog lastiger hulp te zoeken omdat er allerlei teambelangen spelen. ‘Maar het tonen van je kwetsbaarheid moeten we juist als kracht gaan zien.’

Balk streeft ernaar dat mentale weerbaarheid niet alleen een punt van aandacht is als het misgaat, maar onderdeel wordt van de hele prestatie en training. ‘Dat is een proces wat langzaam gaat, maar hopelijk heeft over een jaar of vijf de sportpsychologie nog meer voet aan de grond.’

Tips om gezond te presteren

Balk heeft ook een aantal tips hoe om te gaan met stress als je een prestatie moet leveren:

1. Schrijf je ervaringen en inzichten op, wat goed en fout ging. Zo kun je beter verband gaan leggen tussen objectieve gegevens als je hartslag en gelopen afstand en hoe je je eigenlijk voelde. Dit is een heel simpel hulpmiddel om je mentaal te ontwikkelen dat we door alle apps en technologie een beetje vergeten zijn.
2. Zie je mentale kracht als deel van je sport. Zet niet alleen fysieke doelen voor jezelf, maar ook mentale doelen, zoals je langer kunnen focussen. Bedenk vervolgens hoe je die mentale vaardigheden kunt ontwikkelen.
3. Gewoontes of rituelen kunnen nuttig en functioneel zijn. Veel sporters doen dit, zoals altijd dezelfde voorbereidingen treffen. Hierdoor kun je beter focussen en het geeft vaak zelfvertrouwen. Maar rituelen moeten wel uitvoerbaar zijn en niet in bijgeloof of een obsessie overgaan. Je prestatie moet je niet afhankelijk maken van externe factoren.

Kijktips

En tot slot een paar kijktips:

Untold: Breaking Point

Documentaire over de Amerikaanse tennisspeler Mardy Fisch die kampte met psychische problemen. ‘Deze documentaire laat zien hoe hij hard moest werken om de top te bereiken, en op de top heel veel last kreeg van spanningen en angsten. Daar is hij heel open over en daar geeft de docu mooi inzicht in.’

Naomi Osaka

Deze miniserie geeft een intieme kijk in het leven van de Japanse tenniskampioene Naomi Osaka. Ze moest de French Open verlaten vanwege mentale gezondheidsredenen. De serie volgt haar terwijl ze haar culturele achtergrond verkent en zich richt op haar veelzijdige identiteit als tenniskampioen en opkomend leider.

The weight of gold

Documentaire over de Amerikaanse zwemmer Michael Phelps die in een diepe depressie belandde na zijn succes op de Olympische spelen van 2016. In deze documentaire verkent Phelps het verwoestende mentale effect van dit succes. Hij deelt zijn eigen ervaringen en interviewt ook andere beroemde sporters.