Het nationale zwemteam, spelers van de eredivisie, het Nederlandse beachvolleybalteam, sporters aangesloten bij NOC*NSF: allemaal behoren ze tot de top en weten ze hoe ze om moeten gaan met fysieke uitputting, maar hoe zit dat met hun mentale herstel? Balk en De Jonge lieten 85 van hen — 56 mannen en 29 vrouwen — zo’n twee weken lang, op twee momenten per dag, een vragenlijst invullen over hoe zij zich voelden.

De herstelparadox

Balk: ‘In eerder onderzoek heb ik gekeken naar het mentaal loskomen van je werk. We hebben dat nu gedaan in de sport.’ Hoe gemakkelijk ontspannen sporters na fysieke inspanning? ‘We hebben zowel naar mentale als fysieke vermoeidheid gekeken, en in het bijzonder naar de associaties tussen de dagelijkse fysieke, cognitieve en emotionele eisen van topsport en het dagelijkse fysieke, cognitieve en emotionele loskomen ervan.’

Sporters blijken zich niet goed los te kunnen maken van fysieke inspanning. Ze kunnen het mentaal niet van zich af zetten. ‘Onze belangrijkste bevinding is dat fysieke vermoeidheid leidt tot minder mentaal herstel. En voor optimaal herstel moet je dus ook een training afsluiten met een cooling down, om de inspanning ook fysiek af te sluiten.’ Dat lijkt een open deur, maar dit is de eerste keer dat dit wetenschappelijk vastgesteld is.

Balk vervolgt: ‘Dat bepaalt of je mentaal ook los kan komen. Fysieke vermoeidheid is te reguleren door heel bewust mentale dingen te doen.’ De bevindingen wijzen volgens Balk in de richting van een underrecovery trap (herstelvalkuil), waarbij sterke niveaus van fysieke vermoeidheid het fysieke en mentale herstel van sporters in de weg kunnen staan. Hoe meer inspanning je hebt geleverd, hoe meer je moet loskomen. Dat werkt ook zo met slaap: hoe vermoeider je bent, hoe moeilijker je slaapt. Dat dit niet lukt, is een soort van paradox.

App herinnert te ontspannen

Topsporters kunnen vergeten mentaal te ontspannen. ‘Soms ben je zo moe dat je er een tunnelvisie door krijgt: je kan aan niets anders meer denken dan je sport’, legt Balk uit. ‘Vanuit de UvA ontwikkel ik momenteel een app om sporters die zeggen moe, gefrustreerd of boos te zijn, te helpen. Ik heb met dit idee in 2018 de Nationale Sportinnovator Prijs gewonnen. De app, genaamd CATO, coacht door suggesties te doen als: maak een wandeling, bel iemand of zet je gevoelens op papier en geeft daarbij verdere inzichten en instructies.’

Balk en De Jonge zijn de eersten die wetenschappelijk vaststellen dat sporters moeite lijken te hebben met mentaal uitrusten na fysieke inspanning. In een vervolgstudie gaat Balk onderzoeken waarom het zo lastig is voor sporters om mentaal los te komen, en of dat te maken heeft met (het nadenken over) de inspanningen die ze al gedaan hebben of juist met de prestaties die ze nog moeten gaan leveren.

Publicatiegegevens

Yannick A. Balk en Jan de Jonge: ‘The “Underrecovery Trap”: When Physical Fatigue Impairs the Physical and Mental Recovery Process’, in: Sport, Exercise, and Performance Psychology (2020). http://dx.doi.org/10.1037/spy0000249