‘De Duitse grenscontroles zijn vooral symboolpolitiek’
18 september 2024
Is deze maatregel nieuw voor Duitsland?
‘Nee, zeker niet: sommige Duitse grenzen worden al jaren gecontroleerd. Bij de grens van Duitsland met Oostenrijk gebeurt dat zelfs al sinds 2015, en ook tijdens de coronapandemie sloot het land verschillende keren de grenzen. In 2015 werd tot 40% van de Duitse landsgrenzen gecontroleerd, en in 2020 – tijdens de pandemie – ging het zelfs om 70%. Wat wel nieuw is, is dat nu álle grenzen gecontroleerd worden, en dus ook die met Nederland.’
Mogen landen binnen de Schengenzone de grenzen dan eigenlijk zomaar sluiten?
‘Open grenzen zijn in Schengen het uitgangspunt, maar lidstaten mogen daar tijdelijk een uitzondering op maken. Dat gebeurt dan bijvoorbeeld om veiligheidsredenen, zoals rondom een internationale politieke top of een EK voetbal. In principe mag zo’n grenssluiting zes maanden duren, en dat kan dan nog een paar keer verlengd worden. Maar veel van de grenscontroles die Duitsland uitvoert, bijvoorbeeld bij de grens met Oostenrijk, gaan al veel langer door dan eigenlijk zou moeten.’
Welke redenen geeft de Duitse overheid voor het controleren van de grenzen?
‘De huidige maatregel is volgens de Duitse regering genomen om illegale migranten te weren en terrorisme te bestrijden, en vergelijkbare argumenten worden vaker gebruikt. In mijn promotieonderzoek richt ik me op Duitse grenscontroles in de afgelopen 10 jaar, en hoe de overheid die rechtvaardigt. Het blijkt dat de gebruikte argumenten meestal gaan over veiligheid en volksgezondheid: vooral de toegenomen migratie, terroristische aanslagen en het coronavirus werden de laatste jaren genoemd als redenen voor de maatregelen. Economische en humanitaire argumenten spelen een veel minder grote rol.’
Wat voor effect heeft dit soort maatregelen op de publieke opinie in Duitsland?
‘Ons onderzoek wijst uit dat door het sluiten van de grenzen de steun voor de EU afneemt onder de mensen die in de grensstreek wonen, en dat anti-immigratie-sentimenten daar toenemen. We vermoeden dat dat komt doordat grenssluitingen het signaal afgeven dat de ‘ander’ achter de grens een potentieel gevaar vormt, en dat we weinig vertrouwen moeten hebben in gezamenlijk Europees beleid. Bovendien belemmeren grenssluitingen de uitwisselingen met de andere kant van de grens. Dit effect op de politieke overtuigingen van burgers blijkt overigens ook snel weer te verdwijnen – hoe dat komt, weten we niet precies.’
In hoeverre denk je dat de huidige maatregel is genomen om politieke redenen?
‘Ik denk dat politiek er een grote rol in speelt. De radicaal-rechtse AfD heeft veel kiezers voor zich gewonnen in Duitsland, en je ziet nu dat centrumpartijen en zelfs linkse partijen sommige strategieën van radicaal-rechts overnemen. Het controleren van grenzen heeft, vooral in tijden van crisis, vaak een belangrijke symbolische functie. Het laat macht en controle zien – denk ook bijvoorbeeld aan de Brexit, of aan de muur van Trump. Ik denk dan ook dat de pas afgekondigde maatregel vooral symboolpolitiek is. De Duitse politie heeft de capaciteit niet om grootschalige controles uit te voeren aan alle landsgrenzen.’
Hoe effectief zullen die grenscontroles dan eigenlijk zijn?
‘Vanwege die beperkte capaciteit verwacht ik dat de controles gericht zullen worden uitgevoerd, bijvoorbeeld op specifieke grensposten. Bovendien is het nieuws overal in de media, dus iedereen weet er al van. Ik verwacht dus dat mensen die illeaal de grens willen oversteken wel een alternatieve route of grensovergang zullen zoeken. Daardoor zullen de effecten van de controles waarschijnlijk beperkt zijn, en blijft het boven alles een symbolische maatregel.’