Met de Europese verkiezingen voor de deur is de vraag relevanter dan ooit: in hoeverre voelen inwoners van Europa zich verbonden met de Europese Unie? En waar komt dat dan door? ‘We wilden graag in kaart brengen hoe de Europese identiteit zich door de jaren heen heeft ontwikkeld,’ vertelt Theresa Kuhn, ‘maar ons onderzoek hiernaar werd erg beperkt door de soort opiniepeilingen die we doorgaans raadplegen voor ons onderzoek. De meeste gaan niet erg ver terug in de tijd en meestal werd er maar één soort vraag over het onderwerp gesteld.’

Om dit probleem te verhelpen, combineerden Kuhn en haar team verschillende opiniepeilingen uit tientallen landen over een tijdsperiode van 41 jaar. ‘Vervolgens pasten we hier een berekening op toe, waardoor we nu informatie hebben over de ontwikkeling van de Europese identiteit vanaf de jaren 80.’

Crisis werkt versterkend

Uit het onderzoek blijkt dat onder de inwoners van de meeste EU-landen het gevoel van een Europese identiteit de afgelopen vijftien jaar is toegenomen. ‘Dat verbaasde ons eerlijk gezegd wel’, vertelt Kuhn. ‘De afgelopen twee decennia stonden toch in het teken van crises. Niet alleen externe, maar ook interne, zoals Brexit en de eurocrisis. Je zou misschien verwachten dat mensen zich hierdoor van de Europese Unie willen distantiëren, maar dat blijkt niet het geval te zijn. Een verklaring zou kunnen zijn dat een crisis ertoe leidt dat mensen zich sneller aan een groep hechten. Mensen voelen zich bedreigd en gaan zich meer omringen met de mensen die dicht bij hen staan.’

Een andere verklaring kan volgens Kuhn worden gevonden in het feit dat een hele generatie niet beter weet dan dat Europa bestaat uit de Europese Unie. ‘Deze groep mensen is opgeroeid in een tijd dat er open grenzen zijn en veel landen de euro als munteenheid hebben. Deze zaken hebben van Europa ook iets tastbaars gemaakt, waardoor mensen de EU kunnen ervaren in plaats van dat het een abstract instituut is.’

Wel is het zo dat er per land grote verschillen zijn in de ontwikkeling van de Europese identiteit. ‘In Noord- en West-Europese landen is het gevoel van een Europese identiteit doorgaans meer aanwezig, terwijl Zuid- en Centraal-Europa een meer diverse ontwikkeling laten zien. Zo zie je dat Italianen door de jaren heen steeds minder pro-Europees werden, maar een land als Spanje juist een groei kende op dat gebied.’

Euroscepcis

In de peilingen voor de aankomende Europese verkiezingen staan veel eurosceptische partijen op winst. Volgens Kuhn betekent dat echter niet per se dat mensen zich ook minder Europeaan voelen. ‘Er moet een duidelijk verschil worden gemaakt tussen het ervaren van een Europese identiteit en het steunen van de Europese Unie. Iemand kan zich Europeaan voelen, maar het niet eens zijn met het huidige beleid. Vice versa kan dit ook het geval zijn.’

Ook stelt ze dat de populariteit van de eurosceptische partijen niet automatisch betekent dat mensen tegenwoordig minder pro-Europa zijn. ‘Zeer waarschijnlijk bestonden er al eurosceptische kiezers sinds de jaren 50. Zij hadden alleen nog geen manier om dit electoraal te uiten, omdat op nationaal niveau vrijwel alle partijen pro-Europees waren. Pas sinds de jaren 90 besloten partijen hier een issue van te maken.’

In haar onderzoek pleit Kuhn ervoor dat de Europese Unie nog meer gaat doen om het gevoel van een Europese identiteit te versterken. ‘Veel belangrijke beslissingen worden op Europees niveau genomen. Daarom is het voor de democratische legitimiteit van de EU belangrijk dat een aanzienlijk deel van de Europeanen zich ook verbonden voelt met Europa. Daarnaast laat onderzoek laat zien dat mensen die zich als Europeaan identificeren minder snel stemmen op populistische partijen en meer solidariteit tonen naar andere Europeanen.’