‘De dilemma’s waar we nu met large language models als ChatGPT tegenaan lopen, zie je ook terug in de geschiedenis van de retorica,’ vertelt Wagemans. ‘Plato waarschuwde destijds voor de sofisten, omdat zij mensen konden overtuigen zonder inhoudelijke kennis te hebben. Nu zou je kunnen stellen dat iedereen een eigen sofist in huis heeft met tools als ChatGPT. Met één druk op de knop genereer je een overtuigende tekst over iets waar je misschien helemaal geen verstand van hebt.’

Verschillende typen argumenten

Vanuit zijn nieuwe leerstoel, die hij sinds oktober 2023 bekleedt, onderzoekt de hoogleraar hoe de manier waarop mensen communiceren is veranderd. Ook besteedt hij aandacht aan de vraag welke factoren een rol spelen bij het overtuigen van mensen om iets te geloven. Hij ontwikkelde daartoe een Periodic Table of Arguments, waarin de eigenschappen van verschillende typen argumenten heel nauwkeurig worden beschreven.

De nieuwe leerstoel is verder gericht op het bevorderen van interdisciplinaire samenwerking. ‘In ons onderzoek brengen we filosofen, taalkundigen en computationele wetenschappers samen’, legt Wagemans uit. ‘Juist bij een thema als AI is het heel waardevol om deze disciplines te verenigen.’

AI als black box

Een van deze interdisciplinaire projecten is Towards an Epistemological and Ethical XAI. Met het project zet Wagemans retorica in om door AI genereerde berichten beter te begrijpen. ‘AI is voor ons nog vaak een black box. Je geeft een bepaalde input, er komt dan een output, maar je weet eigenlijk niet goed wat er tussentijds gebeurt. Door te begrijpen hoe wij de teksten van AI interpreteren en welke overtuigingstechnieken op ons van toepassing zijn, kunnen je een uitlegbaar model creëren.’

De bijdrage die geesteswetenschappen leveren aan het begrijpen van technologische fenomenen is volgens Wagemans dan ook van groot belang. ‘Juist in een tijd van grote technologische veranderingen zijn de geesteswetenschappen onmisbaar. De vragen en conflicten die uit deze ontwikkelingen voortkomen, gaan vaak over mensen of hoe zij zich tot elkaar verhouden; dat is vrij constant in de geschiedenis. Wanneer je de klassieke retorische toespraken leest, zie je daarin dezelfde thema’s terugkomen.’

Weerbaar tegen misinformatie

Behalve dat retorica kan worden ingezet om AI beter te begrijpen, is het volgens Wagemans ook een goede manier om mensen weerbaarder te maken tegen misinformatie. ‘Op de muren van Pompeii staat een gezegde dat luidt: “Wie de retorica niet bestudeert, wordt er het slachtoffer van.” In de huidige tijd vind ik dat een heel treffende uitspraak’, zegt Wagemans. ‘Door mensen te leren hoe argumenten zijn opgebouwd, zorgen we ervoor dat ze autonomer worden in het bepalen of ze informatie voor waar aannemen of niet. Dit doen we met het project Argument-Checking, dat een aanvulling is op fact-checking.’

Deze aanvulling is volgens Wagemans nodig, omdat alleen fact-checken niet altijd uitsluitsel geeft over de aanvaardbaarheid van een uitspraak. ‘Het checken van feiten is op zichzelf een goede methode om de correctheid van bepaalde feitelijke uitspraken te toetsen, maar er zijn ook allerlei nadelen aan verbonden. Mensen kunnen een verkeerde conclusie trekken, of een verkeerde argumentatie hebben met wel kloppende feiten.’