Het valt Van der Horst op dat er in Nederland steeds meer ondernemers zijn die een maatschappelijk doel voor ogen hebben en die zelf niet per se rijk hoeven te worden van hun onderneming. ‘Maar ik zie dat het ondernemers veel uitzoekwerk kost om te zorgen dat zo’n maatschappelijke missie prioriteit krijgt boven de financiële doelstellingen op de korte termijn. Het is duur, ingewikkeld, notarissen hebben er niet altijd ervaring mee en belastingen zijn een groot obstakel omdat deze vorm van ondernemen niet helemaal in het systeem past.’

Perverse prikkels

Het goede nieuws is dat er wel al een concept bestaat om ervoor te zorgen dat een maatschappelijke missie de prioriteit krijgt: steward ownership. In Noord-Europa zijn er al veel van dit soort ondernemingen. Steward-owned ondernemingen creëren bijvoorbeeld zo’n 5 procent van alle werkgelegenheid in Denemarken. In Nederland opereren inmiddels meer dan 100 ondernemingen op die manier.

Wat is steward ownership precies? ‘Het idee ervan is om de structuur van een onderneming zo in te richten dat de maatschappelijke missie voorrang krijgt op de financiële doelstellingen op de korte termijn. In steward ownership verander je de perverse economische prikkel’, legt Van der Horst uit. ‘Aandeelhouders mogen in dit systeem nog steeds stemmen, maar ze krijgen zelf geen winst uitgekeerd. Ze hebben geen economische belangen, maar ze zijn betrokken bij de maatschappelijke missie van een bedrijf. Ze denken meer na over de langetermijndoelen. Daardoor worden er andere beslissingen gemaakt. Uit onderzoek blijkt dat deze bedrijven hierdoor stabieler zijn en langer overleven dan hun concurrenten.’

Sociaal rendement 

Maar waarom zou je investeren in een onderneming als je geen winst krijgt uitgekeerd? ‘Dat is inderdaad een van de grootste uitdagingen van steward ownership. De meeste investeerders willen wel rendement maken. Maar er zijn er ook steeds meer die daar anders naar kijken: je kunt ook sociaal rendement maken en doen wat goed is voor de maatschappij.’ Bovendien is investeren via bijvoorbeeld leningen wel gewoon mogelijk. Het betekent overigens niet dat een onderneming geen winst kan maken. ‘Het Nederlandse bouwbedrijf TBI is een voorbeeld van een succesvol en groot bedrijf dat steward owned is. Het is in 1970 opgezet als steward owned bedrijf en ze maken winst – net als de meeste andere bouwbedrijven. Maar de winst blijft in de onderneming of wordt gebruikt voor donaties aan goede doelen. Ze investeren bijvoorbeeld in het behoud van monumentaal erfgoed en hebben een praktijkfonds waarmee ze studenten in de sector opleiden. Steward ownership is niet alleen iets voor start-ups of kleine ondernemers, maar werkt ook voor grote bedrijven.’

Petitie tekenen 

Genoeg reden voor Van der Horst om steward ownership aan te jagen in Nederland. Ze is samen met partners buiten de universiteit een online petitie gestart om er een rechtsvorm van te maken. ‘We willen niet stoppen bij het publiceren van artikelen, maar er ook echt actie op ondernemen. We zijn daarnaast bezig met het ontwerpen van een rechtsvorm. Het is belangrijk omdat ondernemingen die wat in steward ownership zien daardoor het wiel niet steeds opnieuw uit hoeven te vinden. Het wordt zo veel makkelijker om aan steward ownership te beginnen. In Duitsland hebben ze het al in het coalitieakkoord opgenomen om er een rechtsvorm van te maken. Ik denk niet dat het alle problemen in de wereld op zal lossen, maar het maakt maatschappelijk ondernemen wel een stuk makkelijker. Mijn drijfveer is dat je dit soort manieren van echt duurzaam ondernemen een stuk normaler kunt maken door het in het recht op te nemen.’