Een Kamermeerderheid schaarde zich in februari achter een SGP-motie om te verkennen of rechters 'nadere vereisten' aan belangenclubs moeten stellen 'met het oog op de representativiteit'. De inmiddels bekende Urgenda-zaak die tegen de staat werd aangespannen is een van de aanleidingen voor de motie. De overheid zou volgens Urgenda te weinig aan de klimaatproblemen doen en de belangenclub dwong via de rechter actie af.

Schadeverhalen

Van Hattum vindt het zorgelijk dat de motie brede steun kreeg in de Kamer, omdat extra restricties het indienen van massaclaims verder bemoeilijken. ‘We willen niet dat iedereen die boos is de hele tijd naar de rechter gaat’, verzekert ze. ‘Maar het is pas echt erg als je de schade die je lijdt niet kunt verhalen omdat je de tijd, kennis en het geld niet hebt om een individuele claim in te dienen. Het is ook mentaal zwaar om lang te strijden tegen een potentiële schadeveroorzaker in je eentje. De gang naar de rechter is dus al redelijk moeilijk voor de gemiddelde Nederlander. De drempel voor de toegang tot het recht moet juist omlaag en zeker niet omhoog op het gebied van groepsacties.’

Zuiverend effect

Het indienen van een massaclaim is een tijdrovend en daarmee kostbaar proces, benadrukt Van Hattum. Voor de massaclaim die Bureau Clara Wichmann heeft ingediend tegen een farmaceutisch bedrijf vanwege ziekmakende borstimplantaten is bijvoorbeeld veel kennis van zowel het product, het recht als de aandoening nodig. Bovendien moet er een grote groep mensen gemanaged worden. ‘Het is een gigantisch proces om een massaclaim te starten: het kost tijd, geld en je moet aan strenge verplichtingen voldoen. Dat heeft een zuiverend effect. De drempel is al hoog. Het lijkt alsof vele Kamerleden niet snappen hoe het zorgvuldig opgebouwde rechtssysteem van massaclaimafwikkeling precies werkt.’

Voor het blok

In de Kamer zijn er ondertussen zorgen over het afdwingen van beleid via massaclaims. ‘Wij controleren het kabinet en niet clubs als Urgenda, gesponsord door de Postcode Loterij’, lichtte initiatiefnemer Chris Stoffer zijn motie toe in de Tweede Kamer. Zit daar niet wat in? ‘Het is zeker een dilemma als de rechter op de stoel van politici terechtkomt. Maar soms moeten ze wel, omdat de politiek er niet uitkomt. Ik heb veel respect voor rechters die voor het blok worden gezet en knopen doorhakken. Politici hebben niet altijd genoeg tijd en ondersteuning om in de inhoud te duiken. Ook is het vinden van compromissen op gevoelige maatschappelijk dossiers erg lastig. Voor oplossingen heb je dan soms helaas rechters nodig, anders worden heel complexe problemen niet beslecht.’

Vertrouwen in rechters

Maar kunnen rechters in politiek gevoelige zaken wel een onafhankelijk oordeel vellen? ‘Als we in Europa al bindende afspraken hebben gemaakt over het klimaat dan moet je je daar bijvoorbeeld aan houden. Anders ben je juridisch gezien niet goed bezig. Daar gaan we met het stikstofprobleem ook tegenaan lopen. Als ik een koopovereenkomst heb gesloten en ik lever niet, dan kom ik ook in de problemen. Rechters toetsen uiteindelijk wat we met elkaar hebben afgesproken en wat er in de wet staat. Daar hebben ze niet voor niks een podium voor gekregen: ze zijn ervoor geselecteerd en opgeleid. Je moet vertrouwen hebben in mensen en hun professie. Als dat verdwijnt, kun je nergens meer op varen. We hebben in onze rechtstaat de wetgevende, de uitvoerende en de rechtsprekende macht: de Trias politica. Daar hoort vertrouwen in de rechtstaat bij. Je ziet wat er gebeurt als dat wegvalt; er ontstaan om ons heen oorlogen. Ik hoop dat het bij ons nooit zover komt. Maar voor je het weet brokkelt ons vertrouwen in de rechtstaat af en daarmee ook onze bescherming tegen chaos. Daarom moeten we ze koesteren.’