Steen volgde de afgelopen jaren de zaak op de voet die Mpanzu Bamenga aanspande tegen de Koninklijke Marechaussee nadat hij en een andere passagier met een donkere huidskleur op het vliegveld als enigen uit de rij werden gehaald voor een controle. De Marechaussee gaf 3 redenen voor de controle: 'snellopend, goed gekleed en een niet-Nederlands uiterlijk'.

Het Gerechtshof in Den Haag oordeelde in februari dat het hier gaat om een 'bijzonder ernstige vorm van discriminatie' die leidt tot 'stigmatisering en gevoelens van pijn en frustratie'. Een uitgemaakte zaak was het niet, want in 2021 oordeelde de rechtbank nog dat er geen sprake was van discriminatie. 'Dat was een koude douche', zegt Steen, die in haar onderwijs aandacht gaf aan de zaak door Bamenga uit te nodigen zijn verhaal te vertellen aan studenten. Steen is inmiddels ook betrokken bij de stichting van Bamenga 'Human Rights Initiative'.

Kwartje gevallen bij het Gerechtshof

De opluchting was groot bij de uitspraak in het hoger beroep. 'Ik dacht echt: dit is rechtvaardigheid 'aan het werk'. Het recht is er voor iedereen, het biedt bescherming voor iedereen en gelijkheid is de kernwaarde daarvan. Dat is nu erkend. In die erkenning heeft het recht een schoonheid die voelbaar was die ochtend', zegt Steen. 'Er is echt iets aan het veranderen: het statige hof in Den Haag is om. De rechtsstaat spant zich er nu voor in om te voorkomen dat iemand zich een tweederangsburger voelt. Als je discriminatie eenmaal ziet, kan je het niet meer niet zien.'

'Eigenlijk is het zo simpel dat niet te begrijpen is waarom de rechtbank er in 2021 anders over dacht', zegt Steen. 'Je mag niet in doorslaggevende mate selecteren op ras of etniciteit. Als snellopende witte man in een pak op een vliegveld word je niet zomaar gecontroleerd, maar een zwarte man in hetzelfde scenario wel. Daarmee is de selectiebeslissing dus in beslissende mate op een aan ras of etniciteit ontleend kenmerk gebaseerd. Dat is discriminatie.' Er zit volgens Steen ook een pijnlijke aanname achter het hoge risicoprofiel dat Bamenga werd toegeschreven bij de grenscontrole: 'De bias is dat je geen Nederlander bent als je een donkere huidskleur hebt. Dat is waarom die eerste uitspraak ook zo hard aankwam.'

'Na de uitspraak van het Gerechtshof liepen we langs de Tweede Kamer, waar een Haagse klas met Nederlandse kinderen van allerlei verschillende culturele achtergronden klaar stond voor een excursie. Ik dacht echt: Yes! Voor jullie is deze strijd gestreden omdat hoe je eruitziet niets zegt over je nationaliteit. Iedereen hoort erbij en moet zich hier thuis voelen en hetzelfde worden behandeld.'

De Marechaussee mag dus niet meer etnisch profileren bij grenscontroles, maar hoe kom je er in de praktijk achter dat je vanwege je huidskleur wordt gecontroleerd? 'Je kunt altijd vragen waarom je wordt gecontroleerd en daar moet ook een antwoord op komen', legt Steen uit. ‘De grens is nu klip en klaar. En mocht het in de praktijk toch weerbarstiger uitpakken, dan kun je dat altijd melden bij organisaties als Control-Alt-Delete of Amnesty International die actief zijn in het monitoren van de controlepraktijk.  Die zitten er bovenop.'

We zijn er nog niet

Het is volgens Steen nu de vraag welke gevolgen deze uitspraak heeft voor andere controles. 'De uitspraak reikt verder dan grenscontroles en is ook van toepassing op andere situaties waar wordt gewerkt met zogeheten 'profielen' van mensen om risico’s in te schatten. De kern is dat etnisch profileren niet mag bij controlebevoegdheden. De vraag is wat dat betekent bij bijvoorbeeld de uitvoering van de Wegenverkeerswet.' Er zijn volgens Steen veel klachten van burgers van kleur dat juist zij worden gecontroleerd – en niet alleen als ze in een dure auto rijden. 'De controlepraktijk geeft momenteel nog te veel ruimte voor dit soort praktijken. Door deze uitspraak zal daar opnieuw naar gekeken moeten worden. Er is wel nog een juridische aanscherping nodig. We zijn er nog niet, maar deze uitspraak is wel een belangrijke stap.'