Militair gebruik van nieuwe technologie

Welke nieuwe technologie wordt er in militaire operaties gebruikt?

Allerlei technologie is interessant voor militairen. In mijn oratie ga ik specifiek in op drie soorten: ruimtetechnologie, kunstmatige intelligentie en biometrie. In die laatste categorie gaat het bijvoorbeeld om het herkennen van individuen met behulp van gedrags- en biologische kenmerken, zoals vingerafdrukken en stemherkenning. Dan spelen er veel vragen rond het recht op privacy. Wanneer mag je gegevens van mensen afnemen en onder welke voorwaarden kun je ze gebruiken of delen? Er zijn nog niet veel regels rond biometrie. Dat is ook niet zo gek, want het is best nieuw.’

Is het niet gevaarlijk dat er al technologieën worden gebruikt, terwijl het nog niet duidelijk is wat de spelregels zijn?

‘Het klopt dat de regelgeving achterloopt. Tot op zekere hoogte is dat begrijpelijk: je moet eerst weten wat iets is voordat je er goede afspraken over kunt maken. Het verblindende laserwapen is vooralsnog de enige militaire technologie die op voorhand is verboden. Met zulke sterke lasers kun je mensen permanent verblinden. De Amerikanen waren al ver met de ontwikkeling, maar dat wapen werd gezien als iets dat niet nodig is om militaire doeleinden te bereiken.’

Hoe wordt die afweging gemaakt? Met elk wapen richt je immers schade aan?

‘Oorlogsrecht is het vinden van de balans tussen militaire noodzaak, dus wat is er nodig om te overwinnen, en het zoveel mogelijk beperken van menselijk lijden. Zeker voor de mensen die niet meevechten. In de meeste gevallen wordt het effect van een wapen pas goed zichtbaar nadat het op het slagveld is verschenen en daarna worden er afspraken over gemaakt. Het gebruik van clustermunitie is bijvoorbeeld verboden en er is een verdrag gesloten over het gebruik van landmijnen.’

Wat zijn de gevolgen van die onduidelijkheid over het gebruik van nieuwe technologieën?

‘Voor welwillende krijgsmachten betekent het dat het niet duidelijk is van tevoren aan welke regels ze zich moeten houden. Dat maakt het plannen van militaire operaties lastiger. Maar voor kwaadwillende machten is dat juist een mogelijkheid om te spelen met de ruimte die er is.’

Waar zie je dat gebeuren?

‘In de ruimte spelen bijvoorbeeld veel vragen rond het militair gebruik van satellieten. Het lijkt erop dat Rusland een aantal jaar geleden een satelliet in de ruimte heeft gebracht waar ook een kleine satelliet in zit die kan aanvallen. Het is nog niet verboden om conventionele wapens in de ruimte te plaatsen. De Verenigde Staten doet dat waarschijnlijk ook al. Je zou kunnen zeggen dat ze hiermee gebruik maken van het gebrek aan regelgeving op dat gebied.’

Hoe zorg je voor meer duidelijkheid zodat de ‘welwillende krijgsmachten’ niet de dupe worden?

‘Er zijn grofweg twee manieren. Eén is het bestaande recht zo te interpreteren dat je er ook bij nieuwe technologie mee uit de voeten kan. De uitdaging is vooral om tussen staten overeenstemming te krijgen over die interpretatie. Een andere manier is om nieuwe regels te maken. Het is ook daarbij lastig om overeenstemming te krijgen, zeker in het huidige tijdsgewricht en met de internationale spanningen. Er is ook een tussencategorie: landen kunnen niet bindende richtlijnen opstellen. Dat zijn vooral politieke afspraken die naderhand weleens in regels omgezet worden.’

Waar zal jij je vooral mee bezighouden?

‘Ik richt me met name op het interpreteren van het bestaande recht. Een onderdeel daarvan is het zogeheten “harmoniseren van verschillende rechtsgebieden”. Volgens het oorlogsrecht mag je militaire astronauten bijvoorbeeld krijgsgevangenen maken. Maar het ruimterecht spreekt van “afgevaardigden van de mensheid” die beschermd moeten worden. Als er meerdere rechtsgebieden van toepassing zijn, is de vraag: welke regels pas je toe?’

Welke invloed heeft de oorlog in Oekraïne op deze leerstoel?

‘Het is natuurlijk heel jammer dat er zo’n verschrikkelijk conflict voor nodig is, maar het heeft zeker voor meer aandacht gezorgd voor mijn vakgebied. Ik hoop dat het aanleiding geeft om meer na te denken over hoe we vinden dat regels moeten worden toegepast en misschien ook wel over nieuwe regels. Tegelijkertijd is het met deze verhoudingen lastig om over nieuwe regels te praten, want krijg de Verenigde Staten en Rusland maar eens aan dezelfde tafel.’