Niek heeft zijn operatiemutsje nog op als hij komt binnenrennen voor het interview, omdat hij elk moment weer opgepiept kan worden. Niet zomaar een mutsje, het is de Selma, genoemd naar zijn collega die het hardst heeft gewerkt om deze wasbare muts te ontwikkelen en in de catalogus van de leverancier opgenomen te krijgen. ‘Een no-brainer,’ glundert hij. ‘We zetten nu het hele ziekenhuis over en gaan dus ineens van 100.000 wegwerpmutsjes naar 500 herbruikbare mutsen per jaar.’ 

Ook zijn plannen voor SEVEN beginnen al vorm te krijgen. Niek: ‘Ik hoop dat we over 5 jaar een groot project hebben afgerond waarin een visie is ontwikkeld op hoe de gezondheidszorg er in 2050 zou moeten uitzien, dat er een roadmap ligt van de weg daarnaartoe, dat er enkele testcases zijn gedaan die bewijzen dat het plan haalbaar is en dat er dus een model ligt dat gekopieerd kan worden naar andere onderdelen van de zorg.’ 

Hij hoeft geen seconde na te denken over de vraag of hij zich kan herinneren waar en wanneer zijn betrokkenheid bij milieu en klimaat is begonnen: New York, 2016. Dankzij een uitwisselingprogramma met New York University hoorde hij daar de anesthesioloog Kate Huncke spreken over duurzaamheid en realiseerde hij zich opeens dat het voor de hand lag zijn twee grote interesses – anesthesiologie en zorg voor de planeet – te combineren. Amper 2 jaar later richtte hij voor de OK van het Amsterdam UMC al een Green Team op, zover hij wist de eerste van Nederland maar later bleek het Leidse UMC er min of meer gelijktijdig ook een te hebben opgericht.  

Stomverbaasde collega’s 

Niek startte met een klein multidisciplinair team en begon zich te verdiepen in de bestaande literatuur. De footprint van een operatiekamer bestaat uit 3 componenten: anesthesiegassen, energieverbruik en materiaalgebruik. Omdat de anesthesiegassen direct binnen de verantwoordelijkheid van zijn beroepsgroep vallen en hij vrij makkelijk zijn eigen afdeling zou kunnen overtuigen, besloot hij daarmee te beginnen. De hoeveelheid narcosegas die in de atmosfeer belandt, is natuurlijk veel kleiner dan die van kooldioxide, maar narcosegassen houden de warmte veel beter vast dan CO2 en sommige soorten zijn daarmee als broeikasgas tot bijna zevenduizend keer sterker.  

Zijn eerste lezing over de klimaateffecten van deze gassen deed zijn collega’s opveren. Ze waren stomverbaasd dat ze dit nooit eerder hadden gehoord en waren al snel bereid om over te stappen op alternatieve middelen die via een infuus worden toegediend. Het Amsterdam UMC besloot meteen te stoppen met de twee schadelijkste soorten anesthesiegas en heeft het gebruik van de overige gassen in 6 jaar tijd met 75% teruggebracht. Gezamenlijk besparen de 8 Nederlandse UMC’s nu al drieënhalve kiloton CO2-uitstoot per jaar. Niek: ‘Dat heeft de footprint van de academische ziekenhuizen enorm verkleind, maar ik keek natuurlijk al meteen naar buiten en vroeg me af hoe ik anderen daarin kon meenemen.’  

Maatregel 51 van Urgenda  

Hij besloot contact op te nemen met Urgenda, omdat hij hun aanpak zo sympathiek vindt: ‘Ze leveren echt boter bij de vis, laten de overheid zien wat er gedaan kan worden om de klimaatdoelstellingen te halen.’ De milieuorganisatie was op dat moment bezig met een lijst van 54 maatregelen waarmee de overheid het doel van 25% CO2-reductie in 2020 zou kunnen halen. Niek werd gevraagd cijfers aan te leveren en ‘anders verdoven’ belandde als maatregel 51 in het Puntenplan.  

Van de totale uitstoot van de Nederlandse zorgsector à 11 Mton CO2 –equivalenten, zo’n 7% van de totale landelijke uitstoot, zou met de anesthesiegassen een reductie van 0,1 Mton CO2-equivalenten gehaald kon worden. Achteraf was dat iets te hoog ingeschat, geeft hij toe,  maar er bestonden geen landelijke cijfers, hij moest zich baseren op die uit het buitenland. Het leidde tot een overheidssubsidie van een miljoen euro, waarvan de helft besteed moest worden aan het in de OK terugdringen van energiegebruik en de andere helft specifiek aan de reductie van anesthesiegassen. 

Win-winsituatie 

Toen moest natuurlijk heel grondig onderzocht worden wat de effecten voor patiënten zouden kunnen zijn. Niek: ‘De verrassende uitkomst van deze meta-analyse, een bundeling van eerdere vergelijkende onderzoeken onder ruim 70.000 patienten in diverse landen, was dat de milieuvriendelijke methoden van narcose leiden tot minder misselijkheid, minder verwardheid, een beter herstel en bovendien geen grotere kans op complicaties gaven.’ Het leidde tot publicaties in het volgens hem mooiste anesthesie-blad ter wereld, de British Journal of Anaesthesia, en in de The Lancet eClinicalMedicine. 

Dit overtuigende bewijs leidde tot veel internationale belangstelling en een reis naar China met een handelsdelegatie van het ministerie van  Volksgezondheid, Welzijn en Sport om ook de Chinese anesthesiologen de ogen te openen voor het klimaateffect van verdovingsgassen. Niek: ‘Ik wil beginnen met voorlichting en het creëren van bewustwording op dit vlak, zodat er ook een soort van kritische massa ontstaat van mensen die hier iets mee willen, en daarna pas met metingen en een concreet  plan.’ 

Niek is onder de indruk van de actieve Green Teams in het door hem bezochte Beijing Tiantan Hospital en het Peking Union Medical College Hospital. En omdat de Chinezen de overstap van herbruikbare ziekenhuismaterialen naar wegwerpexemplaren nog niet zo ver hebben doorgevoerd als wij in Nederland, hoeven ze nu ook de omgekeerde beweging met alle daarbij behorende discussies over hygiëne niet te maken. Dus van het nut en de noodzaak van de Selma hoeft hij de Chinezen in elk geval niet te overtuigen. 

Elles Tukker