Tijdens dit evenement, georganiseerd door UvA Economie en Bedrijfskunde, lag de focus op de oorlog tussen Rusland en Oekraïne en Europese samenwerking. De landen die Oekraïne steunen, schieten niet op Rusland en sturen geen troepen. Toch woedt er een economische oorlog met harde sancties tegen Rusland. Moeten de NAVO, de EU én Nederland nu ook strategische keuzes maken over defensie-uitgaven? Economen Barbara Baarsma en Roel Beetsma, decaan van de faculteit Economie en Bedrijfskunde van de UvA, buigen zich over deze dringende vraag.

Stijging van onzekerheid

‘De wereld wordt steeds onzekerder’, begint Barbara Baarsma die een grafiek toont met de wereldwijde defensie-uitgaven. Uit de 'World Uncertainty Index' die de wereldwijde onzekerheid meet, blijkt dat onder andere het coronavirus, de oorlog in Oekraïne en het conflict tussen Hamas en Israël voor een flinke stijging van de onzekerheid zorgt. ’Dat we het onverwachte moeten verwachten, dat is wel duidelijk,’ oppert Baarsma.

Een belangrijke manier waarop deze onzekerheden zich uiten, is in de stijgende defensie-uitgaven. ‘De militaire uitgaven hebben vorig jaar een nieuw record bereikt van 2.433 miljard dollar. Dat is de grootste stijging sinds 2009,’ aldus Baarsma. Deze cijfers laten goed zien dat de onzekerheden en spanningen leiden tot toenemende investeringen in defensie.

Voorbereiding op onzekerheid

Vervolgens zoomt Baarsma in op Rusland. Stel dat het land een oorlogseconomie zou worden en 50% van het bbp aan defensie zou uitgeven, dan zou de Europese Unie door goed samen te werken en slim in defensie te investeren dit financieel kunnen evenaren. ’De Russische economie is namelijk “maar” zo groot als ongeveer de Belgische en Nederlandse economie bij elkaar,’ stelt Baarsma. ‘Als de EU goed samenwerkt heeft het dus veel meer middelen om de defensie te versterken als dat nodig zou zijn.‘

Het verhogen van de defensie-uitgaven is slechts één aspect van de strategische aanpassing die nodig is om ons voor te bereiden op de toenemende onzekerheden. ‘Samenwerking tussen de NAVO en de EU is ook erg belangrijk en de bevolking voorbereiden op mogelijke calamiteiten zoals stroomuitval en voedselschaarste is hard nodig.’ Baarsma benadrukt ook dat handelsoorlogen moeten worden vermeden om verdere spanningen te voorkomen. ‘Juist als Europese Unie moeten we handelsverdragen sluiten en blijven handelen met andere landen,’ adviseert ze.

Efficiënter samenwerken in Europa

Maar hoe kunnen we als Europa beter samenwerken en is er wel steun vanuit de Europeanen zelf? Roel Beetsma: ‘Het huidige defensiebeleid binnen de EU is voornamelijk nationaal geregeld, met weinig delegatie naar EU-niveau. Als we ons defensiematerieel gezamenlijk zouden kopen en afstemmen, kunnen we dingen 50% efficiënter doen,’ stelt hij. Dit zou niet alleen dubbelingen voorkomen, maar ook zorgen voor een betere coördinatie tussen de strijdkrachten van verschillende landen.

Beetsma wijst erop dat er al wel samenwerkingsverbanden binnen de EU zijn, zoals gezamenlijke onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten via het European Defence Fund. Maar hij benadrukt dat er nog veel ruimte is voor verbetering en dat er volgens de Eurobarometer ook steun is bij de Europeanen. ‘Het deel van de Europeanen dat voor een gezamenlijk defensiebeleid is, ligt hoog, met 75%’, zegt hij.

Nationale Soevereiniteit

Ondanks deze logische voordelen, blijft nationale soevereiniteit een gevoelig punt. ’Europese landen zouden in zekere zin als één land binnen de NAVO kunnen opereren’, zegt Beetsma. Hij vermoedt echter dat sterke banden tussen nationale overheden en de defensie-industrie, en angst voor verlies van nationale invloed, belangrijke obstakels zijn.

In zijn afsluitende woorden benadrukt Beetsma de noodzaak van verder onderzoek en discussie, met de onzekerheid in het achterhoofd: ’Moeten we weer in de wapenindustrie gaan beleggen en moeten we terug naar de dienstplicht?’ Het zijn vragen die volgens hem belangrijk zijn om te stellen in het licht van de huidige politieke conflicten.

Langdurige samenwerking centraal

Na de betogen komt er een korte discussie op gang met het publiek en daarin blijft één ding duidelijk: de behoefte aan een langdurig beleid en goede samenwerking binnen Europa staat centraal. Deze focus op samenwerking, niet alleen op defensief vlak maar ook op het gebied van economie en milieu, benadrukt de uitdagingen waar Nederland en Europa voor staan. Het besef groeit dat investeringen in defensie niet alleen de militaire slagkracht vergroten, maar ook economische en ecologische impact hebben. Het is tijd om verder te kijken dan nationale belangen en te streven naar een gezamenlijke Europese aanpak, waar langetermijnplanning cruciaal is voor duurzame veiligheid.