Macro- en micro-economie verschillen taalkundig maar 1 letter van elkaar, maar wat beide disciplines onderzoeken en hoe ze dit doen, verschillen enorm. 'De micro-economische schaal is natuurlijk veel kleiner dan bij macro-economie, maar de 2 perspectieven zijn wel met elkaar verbonden’, legt Dr. Giorgia Romagnoli uit. 'Je kunt nationale economische besluitvorming niet los zien van beslissingen op individueel niveau.'

Het begrip 'economie' wordt binnen de micro-economie erg breed opgevat, legt Romagnoli uit.  'In essentie kun je íédere beslissing die impact heeft op de echte wereld als een economische beslissing beschouwen en onderzoeken.' Voorbeelden hiervan lopen uiteen. Van houdingen ten opzichte van gezondheid en vaccinaties, daten en trouwen tot ethische en religieuze standpunten. Allemaal thema's die economen aanspreken, omdat ze latere beslissingen beïnvloeden, zoals opleidingskeuze, ecologische voetafdruk, kinderen krijgen, of je gaat werken en voor wie.'

Het optimale besluit ondanks beperkingen

Met zo'n breed onderzoeksveld: wat onderscheidt een micro-econoom van een psycholoog, antropoloog of een socioloog? Het verschil is met name methodologisch: micro-economie bestudeert beslissingen op basis van optimale besluitvorming: een evenwichtsoefening in het licht van prikkels en beperkingen. 'Neem bijvoorbeeld online daten. Terwijl een psycholoog zich meer focust op de emotionele impact ervan, beschouwt de micro-econoom het meer als een markt. Hoeveel potentiële partners zijn er beschikbaar voor iemand? Maakt een opleiding of het hebben van vrienden of geld je aantrekkelijker? En verschilt dit tussen mannen en vrouwen?'

Dat micro-economie sentimentele topics omzet in economische waarde, daar is Romagnoli het niet mee eens. 'We sluiten echte liefde en gevoelen niet uit, maar we brengen vanuit wetenschappelijk oogpunt wel focus aan. Economen specialiseren zich in de impact van prikkels en beperkingen van buitenaf. Aangezien die met beleid vallen te beïnvloeden, hebben met name beleidsmakers baat bij dit type onderzoek.'

Replacement logic gaat over verantwoordelijkheid verschuiven

Een interessant onderzoek waar Romagnoli samen met andere collega's van de UvA aan werkte, gaat over moraalerosie binnen markten en de rol van replacement logic hierbinnen. Romagnoli: 'Replacement logic is de rechtvaardiging van immorele acties die andere partijen schaden, door naar de ander te wijzen en te zeggen: 'Als wij het niet doen, dan doen zij het wel.'' Hiermee probeerde bijvoorbeeld de voormalig premier van het Verenigd Koninkrijk, Tony Blair, de wapenhandel van zijn land goed te praten.

Een vriend van Romagnoli rechtvaardigde op vergelijkbare wijze zijn vlieggedrag. 'Er is nou eenmaal zoveel olie om te gebruiken. Zolang de voorraad nog niet op is, kan ik er net zo goed gebruik van maken, anders doet iemand anders dat wel.' Hier hangt een gevaarlijke logica aan vast, volgens Romagnoli. We zouden allemaal moreel verwerpelijk gedrag mogen vertonen, omdat anderen dat nou eenmaal ook doen en houden zo dat schadelijke gedrag in stand.

In markten erodeert moraal massaal

Uit het onderzoek van Romagnoli, samen met Andreas Ziegler en Theo Offerman, blijkt dat binnen markten de moraal binnen besluitvorming massaal erodeert. 'We hadden een marktsetting opgezet, waarbinnen deelnemers in staat waren met elkaar te handelen en de winsten onderling te verdelen. Aan dit experiment voegden we een moreel aspect toe. Voor iedere keer dat twee deelnemers met elkaar handelden, zou een donatie worden stopgezet. Specifieker: vaccinaties die 2 kinderen volledig zouden beschermen tegen de mazelen.'

Wat dit experiment vooral probeerde te achterhalen was: op welk punten zouden, in de ogen van de deelnemers, de kosten van met elkaar handelen groter zijn dan de opbrengsten? 

De opbrengsten waren in eerste instantie relatief hoog, maar namen naarmate het experiment vorderde af. Verrassend: met de replacement logic beschikbaar (met meerdere deelnemers die in plaats van jou door zouden kunnen gaan), stopten de deelnemers geen moment met handelen. 'Ze bleven met elkaar onderhandelen totdat het experiment stopte. Toen was er nog maar 20 cent te verdelen over 2 personen. Meer dan 80% van de deelnemers was bereid om deze winst te pakken, ondanks dat ze wisten dat hierdoor donaties werden stopgezet.'

In een setting waarbij iemand individueel beslissingen kon nemen (dus zonder de replacement logic), stopten deelnemers wél, op het moment dat zij oordeelden dat de opbrengsten niet meer opwogen tegen de kosten. In dit geval bij een winst van gemiddeld € 1,17.

Het verschil bleek statistisch significant én substantieel. Binnen markten, waar de replacement logic dus toegepast kon worden, daalde de moraal tot 1/10^e van de heersende moraal in het geval van individuele besluitvorming.

Onderzoek naar zelfregulering next step

Stelselmatig immoreel en niet-duurzaam handelen is mogelijk een gevolg van het op grote schaal toepassen van de replacement logic. 'We kunnen in een situatie terechtkomen waarbinnen mensen maar handelen omdat ze kunnen handelen, zonder dat ook maar iemand er beter van wordt.'

Zelfregulering, bijvoorbeeld in de vorm van handelsquota, biedt mogelijk uitkomst. Romagnoli verwacht dat regulering een onderwerp is voor toekomstig onderzoek. 'Zeker wanneer we dit combineren met het creëren van meer bewustzijn rondom deze corrumperende denkwijze. Regulering beperkt echter ook onze vrijheid. Ben ik bereid om vrijheidsbeperkingen te accepteren, wanneer dit betekent dat men minder vaak immoreel zal handelen? Dat is een vraag die heel veel belangrijke maatschappelijke kwesties raakt.'

Zoals de klimaatcrisis. 'Die vormt een gevaar voor ons allemaal. Om deze crisis succesvol te bestrijden, moeten we mensen in hun vrijheid beperken. Maar wanneer is dit proportioneel en wanneer gaat dit te ver? Vrijheid is een groot goed in onze westerse samenleving: mensen hierin beperken doet pijn, maar er zijn tegelijkertijd wel maatregelen nodig. Hoe dit met elkaar valt te combineren, vormt een belangrijk en interessant onderwerp voor toekomstig onderzoek!'