25 jaar in dienst bij de UvA is natuurlijk een prachtig jubileum. Al zijn de twee eigenlijk al langer aan elkaar verbonden. In 1996 arriveerde Claes vanuit Denemarken in Amsterdam als uitwisselingsstudent, in maart 2000 kreeg hij zijn eigen contract. ‘In de academische wereld ben ik het slechtste voorbeeld van mobiliteit!’, geeft hij lachend aan.  

Framing met het NOS Journaal

Voor zijn proefschrift onderzocht De Vreese de invloed van verschillende invalshoeken in het nieuws. Hoe verandert dit iemands mening over het onderwerp? Het leidde tot een bijzondere samenwerking met het NOS Journaal. De Vreese: ‘NOS ging echt all-in. Proefpersonen kwamen naar Hilversum en kregen soortgelijke NOS Journaals met verschillende invalshoeken te zien. Voor het experiment is er zelfs een nepinterview met de directeur van de Nederlandse bank afgenomen, waarin hij vier andere quotes over hetzelfde onderwerp heeft gegeven.’

Hoogleraar in sneltreinvaart

In 2003 werd dit promotieonderzoek bekroond met ‘International Communication Association’s Prize for Best Dissertation in Mass Communication’. Daarna is het snel gegaan. Al in 2005 werd De Vreese benoemd tot hoogleraar politieke communicatie. ‘Dat was een enorme schakeling. Als jonge onderzoeker ging ik ineens van medestudent naar leidinggevende. Ik kreeg de kans om jonge onderzoekers te begeleiden en succesvolle onderzoeksgroepen op te bouwen’,  vertelt De Vreese.

‘Het was ook wennen. Ik dacht nog lang als een promovendus. Zo wilde ik de nieuwste technologische ontwikkelingen en onderzoekstechnieken zelf bijhouden. Ik moest leren dingen uit handen te geven. Erkennen dat de expertise binnen het team ligt en niet uitsluitend bij de hoogleraar.’

Inmiddels is De Vreese sinds 1 juni 2021 universiteitshoogleraar Artificial Intelligence and Society aan de UvA, waarin hij samenwerkt met andere disciplines aan onderzoek en onderwijs over de maatschappelijke impact van AI.

Waardeloos advies

Welke tips Claes jonge onderzoekers kan meegeven? ‘Maak je niet druk over de komende 3 of 4 jaar van je wetenschappelijke carrière, het is onvoorspelbaar hoe het loopt.’

Direct na uitspreken komt Claes op z’n woorden terug. ‘Wat een waardeloos advies eigenlijk, hè? De werkelijkheid is nu anders, met die absurde bezuinigingen op komst. Maar het helpt wel als je niet denkt van “Ik ga dit doen, hier promoveren en daar werken”. Blijf openstaan voor nieuwe kansen en uitdagingen.’

Uitstapjes naar Harvard

Ondanks Claes’ loyaliteit aan de UvA heeft zijn nieuwsgierigheid hem op de meest bijzondere academische plekken gebracht. Hij ging in 2004 als Visiting Scholar naar het wereldberoemde Harvard, waar hij in 2017 nog eens terugkeerde als Shorenstein Fellow. ‘Ik voelde me als een kind in een snoepwinkel. Elke dag was er wel een event met een oud-minister, topwetenschapper of ambassadeur. De sfeer tussen de medestudenten was leuk, maar ook hard en competitief. Na een lezing was het dan gezellig één biertje doen en daarna weer keihard aan het werk.’

Of Claes iets uit Harvard heeft meegenomen naar de UvA? ‘Doordat er zo ongelooflijk veel events waren om uit te kiezen, belandde je vaak in een kleine zaal met zo’n tien tot twaalf personen. Hierdoor ontstond echt een goed, intiem gesprek tussen het publiek en de gastspreker. Bij de UvA kies ik daarom soms voor dezelfde insteek.’

Fællesskab

Hoe is het om als Deen al zolang in Nederland te wonen? ‘Ik hou van Nederland! Denen en Nederlanders lijken veel op elkaar als het gaat om democratie, welvaart en van het Duitse elftal winnen, haha. Er is echter wel een groot verschil. In Denemarken is één woord heel belangrijk: fællesskab, in het Nederlands gemeenschap. Dat wordt er echt met de paplepel ingegoten, terwijl in Nederland de samenleving meer op het individu is gericht.’

Verschil Deense en Nederlandse politiek

Ook in Claes’ expertisegebied politiek ziet hij veel overeenkomsten tussen Denemarken en Nederland. Beide landen hebben een kiesstelsel met veel partijen en een lage of geen kiesdrempels, wat nieuwe bewegingen stimuleert.

En juist zijn kennis over zowel de Deense als de Nederlandse politiek leverde De Vreese in februari 2024 een bijzondere uitnodiging op. Informateur Kim Putters vroeg advies aan de UvA-hoogleraar over de ingewikkelde kabinetsformatie destijds. De Vreese was geboeid, maar stelde ook een paar duidelijke voorwaarden. ‘Vooraf heb ik gevraagd om de exacte opdrachtomschrijving van Putters. Met welke agenda zit hij daar en wat is mijn rol aan tafel? Ik kom geen politiek advies geven over wat partij A moet doen om een coalitie te vormen.’

Putters en De Vreese spraken over verschillende samenwerkingsvormen, zoals bijvoorbeeld minderheidskabinet. Hoe steekt het Deense politieke minderheidsmodel nu in elkaar? Wat zijn de formele aspecten?

Maar nog belangrijker: wat zijn de informele kanten die het tot een succes maken?

Zelf de politiek in?

 ‘In Nederland wordt het moeilijk als je geen Nederlands staatsburger bent. Misschien later? Ik ben nu niet geduldig genoeg. Ik hou van iets besluiten en het direct doen. In de politiek verloopt alles stroperig.’

Desinformatie

Claes de Vreese heeft de ontwikkelingen rondom de verspreiding van desinformatie, een belangrijke factor binnen politieke communicatie, altijd op de nauwe voet gevolgd. ‘Valse informatie en propaganda is van alle tijden. Door de opkomst van platforms met nieuwe technologieën is de hoeveelheid en verspreiding ervan drastisch toegenomen.’

Wat is de rol van communicatiewetenschappers in een medialandschap vol desinformatie? ‘Het beter begrijpen van desinformatie door zowel de inhoud, de verspreiding als het gedrag van de ontvangers te bestuderen. Waarom vinden we desinformatie stiekem best wel leuk? Als rationeel mens zou je het moeten negeren, maar zo simpel is dat niet’, legt Claes uit.

Toekomstig onderzoek

Wat er de komende maanden op de planning staat? Claes werkt momenteel met het AI, Media en Democracy lab met DPG aan onderzoek over het gebruik van AI binnen de journalistiek. Hoe kan je van een lang kranteninterview verschillende producten maken? ‘Van dit interview zou je 3 podcasts, één longread maar ook een steekwoordeninterviewtje kunnen maken. Hoe gebruik je hier AI op een verantwoorde manier voor, zonder dat de consument zich bedrogen voelt? Vanuit wetenschappelijk perspectief superinteressant, maar voor een mediabedrijf ook belangrijk om inzicht in te krijgen.’

Slim en eigenwijs

Collega’s hoeven geen groot jubileumfeest te verwachten. ‘Het geeft me eerder een gevoel van oud zijn. Desondanks zie ik dit moment wel als een kans om uit te spreken dat ik het altijd een groot voorrecht heb gevonden om bij de UvA te werken. Het is een plek vol slimme, geïnteresseerde, en ontzettend eigenwijze mensen. Bij elk voorstel worden er gelijk allerlei inhoudelijke vragen gesteld. Of het nu gaat om wetenschappelijk onderzoek of onderwijs aan studenten, continu word je uitgedaagd het maximale uit jezelf te halen.’