Proactieve coping

Er zijn verschillende manieren om met baanonzekerheid om te gaan. Je kunt er bijvoorbeeld iets aan proberen te doen nadat je hoort dat je je baan kwijtraakt, dat noemen we reactief. Je kunt ook nadenken over je loopbaan vóórdat er reden is tot stress en onzekerheid. Dit noemen we proactieve coping.

‘Proactieve coping is een relatief nieuw concept en verwijst naar een inspanning om een stressvolle situatie te voorkomen of de impact ervan te verminderen. Op het gebied van werk is dat bijvoorbeeld het opbouwen van een behulpzaam sociaal netwerk, het uitdenken van toekomstscenario’s, of een keer het gesprek aangaan met je leidinggevende. Ook kun je een loopbaanplanning maken, of je richten op het ontwikkelen van specifieke vaardigheden.’

Overmatige stress

Maar zolang je een baan hebt, is er toch eigenlijk geen probleem? Dat ligt iets genuanceerder, legt Langerak uit: ‘Baanonzekerheid gaat niet alleen over het verliezen van je baan, maar ook over bepaalde kenmerken van je werk die op het spel staan. Bijvoorbeeld flexibele werktijden, je taakstelling of je salaris.’ En die onzekerheid kan grote gevolgen hebben: ‘Eigenlijk laat het alle kenmerken van overmatige stress zien. Mensen voelen zich fysiek en mentaal minder goed en hebben slaapproblemen. Hun werk-privébalans komt in gevaar, en vaak gaan ze minder presteren op werk. Op den duur zorgt dit voor meer verzuim en een hoger verloop in een team.’

De aanhouder wint

Genoeg reden dus om te proberen die baanonzekerheid te voorkomen of verminderen. Het nemen van maatregelen nog voordat je baan onzeker wordt, blijkt effectief, maar vereist wel geduld: ‘Mijn onderzoek laat zien dat het echt belangrijk is om vol te houden. In eerste instantie kan het proactief omgaan met baanonzekerheid leiden tot méér stress, maar op den duur heeft het positieve effecten. Het zet mensen aan het denken over eventuele veranderingen in de toekomst. Dat zorgt eerst voor meer onzekerheid. Maar na een aantal maanden met regelmaat bezig zijn met je loopbaan, zien we wel positieve effecten; deelnemers voelen minder onzekerheid en stress rondom het behoud van hun baan.’

Tips voor werknemers

Na uitgebreid onderzoek naar dit thema, kan Langerak gelukkig ook een aantal tips delen. ‘Het is duidelijk dat de positieve effecten van proactieve coping tijd nodig hebben. Laat je dus niet ontmoedigen in de eerste fase; hou vol.'

‘Bereid je ook voor in kleine stappen, doe niet te veel in één keer. Het opbouwen van een netwerk of het maken van een planning kost nu eenmaal tijd. En daarom een aanvullende tip: begin vroeg. Juist als je nog lekker op je plek zit in je werk, is het goed om al na te denken over je toekomst. Dan ben je ontspannen en heb je meer ruimte tot proactief nadenken, omdat je nog geen directe dreiging voelt.'

Tips voor werkgevers

Omdat baanonzekerheid ook nadelig kan zijn voor werkgevers, heeft Langerak ook voor hen advies. ‘Bied mensen ondersteuning en loopbaanbegeleiding gedurende hun hele loopbaan, niet pas als hun baan op het spel staat. Dan staan mensen vaak al onder te grote druk om nog goed te kunnen stilstaan bij hun loopbaan. Het gaat dan niet meer om talentontwikkeling of een goed passende baan vinden, maar om überhaupt een baan vinden zodat geldzorgen afnemen. Als mensen de mogelijkheid krijgen om werk te vinden dat goed bij hen past, zullen zowel werknemers als organisaties hier uiteindelijk profijt van hebben.’

Sommige bedrijven bieden dit soort begeleiding al aan, maar dat gaat niet overal goed: ‘We zien vaak dat organisaties alleen begeleiding bieden aan mensen in hogere functies. Dit terwijl mensen in lagere functies, met vaak een kleiner netwerk en een minder groot financieel vangnet, de begeleiding harder nodig hebben. De kans op baanonzekerheid en daardoor overmatige stress, is bij hen juist groot.’

Tot slot nog een vrij eenvoudige tip: ‘verplicht je werknemers niet tot het proactief verdiepen in hun loopbaan. In ons onderzoek zagen we dat als ze niet intrinsiek gemotiveerd zijn, het op het gebied van stress weinig effect heeft. Het is dus goed om werknemers te motiveren en ondersteunen, maar uiteindelijk moeten ze zelf aan de slag.

De promotie van Judith Langerak vindt plaats op 19 juni om 13.00 uur in de Agnietenkapel in Amsterdam. De plechtigheid is live te volgen.