In maart en april 2022 voerde een internationaal team van wetenschappers in twee rondes een online survey uit in Oekraïne, samen met het lokale onderzoeksbureau Info Sapiens, waaraan respectievelijk 1,000 en 800 respondenten deelnamen. Deelnemers rapporteerden hoe vaak zijzelf of een van hun dierbaren militair waren aangevallen, zoals bijvoorbeeld door artilleriebeschietingen. Ze beoordeelden ook op een schaal van 7 punten hoe waarschijnlijk het was dat ze betrokken zouden raken bij verzetsactiviteiten als het helpen van oorlogsslachtoffers, het ondersteunen van logistiek voor het verzet, het aansluiten bij militaire verdedigingsposities of deelnemen aan open gevechten.

Een oorlog die nu plaats vindt

‘Wat dit onderzoek bijzonder maakte’, vertelt een van de onderzoekers Honorata Mazepus van de Universiteit van Amsterdam, ‘is dat we ons op ervaringen en motivaties konden richten die door mensen zelf werden gemeld. En dat we gegevens konden analyseren van een gebeurtenis die nu plaats vindt, waarbij mensen hun ervaringen op dat moment konden delen in plaats van te vertrouwen op herinneringen aan voorbije gebeurtenissen.’ Daarnaast noemen de auteurs het feit dat het om een oorlog tussen twee landen gaat waarbij veel mensen slachtoffer waren en werden blootgesteld aan enorme persoonlijke risico's bij verzet.

Meer bereid om weerstand te bieden

Hoe meer deelnemers Russisch geweld hadden ervaren, hoe meer ze geneigd waren weerstand te bieden. Daarbij gaven ze vooral aan zich bij het leger te willen aansluiten in verdedigende functies. 'Onze focus lag op hoe slachtofferschap invloed had op de wens van mensen om weerstand te bieden. Uit andere onderzoeken weten we dat dergelijke intenties, wat mensen zeggen dat ze van plan zijn te doen, meestal overeenkomen met hun daadwerkelijke acties', legt Mazepus uit. 'Dat deelnemers vooral aangaven weerstand te willen bieden in verdedigende posities sluit aan bij onderzoek naar motieven voor wraak. Daaruit blijkt dat de wens tot wraak gedrag sterk beïnvloedt, maar het ook rekening houdt met de potentiële kosten en risico's die ermee gepaard gaan.'

De auteurs stellen dat de strategie van Rusland om burgers aan te vallen niet alleen in strijd is met internationale wetten, maar waarschijnlijk ook niet succesvol in het bereiken van haar doel om de Oekraïense weerstand te verzwakken. In plaats daarvan, suggereren de auteurs, heeft de tactiek eerder het tegenovergestelde effect en motiveert meer mensen in Oekraïne zich aan te sluiten bij verzet.

Publicatie details

Henrikas Bartusevičius, Florian van Leeuwen, Honorata Mazepus, Lasse Laustsen, and Andreas Forø Tollefsen, 'Russia's attacks on civilians strengthen Ukrainian resistance', in: PNAS Nexus, Volume 2, Issue 12, December 2023, pgad386, https://doi.org/10.1093/pnasnexus/pgad386