Volgens Geerte Savenije, onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam, is het dat laatste. ‘Een diverse klas waar uiteenlopende motieven spelen, is beter benaderbaar dan een onverschillige klas. Daar zijn leerlingen misschien niet bezig met thema’s als slavernij of LGHBTQ, maar komen vijf jaar later wel in een maatschappij terecht waar dit allemaal speelt. Door binnen de vertrouwde muren van een klaslokaal over gevoelige onderwerpen te praten, krijgen kinderen de kans hun eigen standpunt te onderzoeken.’

Wat is een gevoelig onderwerp?

Geerte Savenije doet al jarenlang  onderzoek naar het bespreekbaar maken van gevoelige onderwerpen binnen het onderwijs. ‘Bij het vak geschiedenis wordt een onderwerp gevoelig wanneer leerlingen zich hier sterk mee identificeren. Dat zie je bijvoorbeeld bij slavernij. Sommige leerlingen hebben nog niet de positie in de maatschappij die zij willen en dat verbinden ze met het verleden. Anderen vragen zich juist het tegenovergestelde af: hebben mijn ouders baat gehad bij de slavernij?’ Als docentenopleider aan het RICDE (Research Institute for Child Development & Education) merkt Savenije dat docenten dit soort identiteitsvragen lastig vinden. Ook ziet ze dat de groepssamenstelling van invloed is op de vraag of iets een gevoelig onderwerp is of niet. ‘In sommige klaslokalen is het Midden-Oostenconflict een gevoelig onderwerp, bij andere scholen kan het thema evolutie juist voor ophef zorgen.’

Gastsprekers voor onderlinge empathie

Savenije begeleidt verschillende promovendi die onderzoek doen naar gevoelige onderwerpen binnen het middelbare onderwijs. Eén onderzoek richt zich bijvoorbeeld op de inzet van gastsprekers die zich samen uitlaten over een gevoelig onderwerp als methode om empathie onder leerlingen te versterken. Iets wat docenten lastig vinden om in hun klas aan te werken. Zo waren er tijdens het behandelen van het Midden Oostenconflict een Israëlische spreker en een Palestijnse spreker aanwezig. ‘Wat ik echt mooi vind om te zien is dat de gastsprekers in feite voor doen hoe empathie werkt’, vertelt Savenije enthousiast. ‘Dat je fundamenteel van mening kan verschillen, maar toch probeert de ander te begrijpen. Leerlingen begrijpen dan waarom empathie belangrijk is en hoe je het toepast.’

Redeneren vanuit vroeger

Ook is de ethische dimensie belangrijk bij het praten over gevoelige onderwerpen. Hierbij gaat het om de normen en waarden van kinderen. ‘Dit bestaat uit twee belangrijke stappen’, legt Savenije uit. ‘Leerling leren eerst te redeneren vanuit de normen en waarden van de betreffende tijd. Bijvoorbeeld in de tijd van de slavernij, welke verschillende morele posities waren er toen? Hoe dacht men destijds? Dat is moeilijk, omdat kinderen nu weten dat slavernij slecht is. Vervolgens kijken ze vanuit hun eigen positie naar de gebeurtenissen in die tijd. Wat betekent dat voor wat je nu wilt doen? Daarbij gaat het ook om actiebereidheid om anders te gaan handelen.’

Sociale media

Groepen met verschillende normen en waarden staan sinds de komst van sociale media steeds vaker haaks tegenover elkaar. Zo ontstaan er hevige discussies over gevoelige onderwerpen als Zwarte Piet, gendergelijkheid en discriminatie op platforms als Twitter en Facebook. Tegenstanders van de regenboogtrap in Winterswijk startten bijvoorbeeld online een petitie tegen het initiatief. Op de vraag of sociale media het bespreken van gevoelige onderwerpen ook in het klaslokaal beïnvloeden is Savenije duidelijk: ‘Op sociale media ontploft alles veel sneller want alles kan daar anoniem. Op school en in het klaslokaal heb je een band met je klas. En er is ook nog een leraar die een gesprek in goede banen kan leiden. Wel heeft sociale media invloed op wat leerlingen buiten school tot zich krijgen en dat brengen ze natuurlijk ook mee de klas in.’

Vertekend beeld

Geerte merkt dat verhalen zoals de regenboogtrap in Winterswijk ook een vertekend beeld schetsen. ‘In mijn onderzoek zie ik gevoeligheden onder docenten, maar geen situaties waarin leerling of docent zich onveilig voelen. Sommige docenten geven aan gevoelige onderwerpen lastig te vinden en deze gesprekken te vermijden. In de media ligt de nadruk vooral op deze groep, terwijl in mijn onderzoek de meeste docenten het gesprek opzoeken en zorgen dat leerlingen zich kunnen uiten. Ook zie je dat op scholen waar bijvoorbeeld weinig aan LGHBTQ+ wordt gedaan, sterke leerlingenallianties opstaan die hier wel aandacht voor vragen.’

Begrip creëren

Er is tegenwoordig veel bekend over manieren om gevoelige onderwerpen bespreekbaar te maken, maar belangrijk is dat het begrip onder leerlingen toeneemt. ‘Door middel van verdiepende oefeningen met betrekking tot normen en waarden, perspectieven en de inhoud zorg je dat leerlingen echt iets leren. Docenten vinden dat lastig, maar leerlingen hebben hier echt behoefte aan. Dat is de uitdaging voor onderzoekers de komende tijd.’

Bibliografie

• Bartelds, H., Savenije, G.M. & Van Boxtel, C.A.M. (2022). Using eyewitnesses to promote students' understanding of empathy in the history classroom, The Journal of Social Studies Research. 
• Klijnstra, T., G.L. Stoel, G.J.F. Ruijs, G.M. Savenije & C.A.M. van Boxtel (2022). Toward a framework for assessing the quality of students’ social scientific reasoning, Theory & Research in Social Education, 51(2), 173-200. 
• Savenije, G.M., Wansink, B. & Logtenberg, A. (2022). Dutch history teachers' perceptions of teaching the topic of Islam while balancing distance and proximity, Teacher and Teacher Education, 112.
• De Bruijn, P. & Savenije, G.M. (2022). Historische inleving in het museum, HERMES: Tijdschrift voor Geschiedenis, 26(1), 32-36.