LHBTI mensen werden in het verleden sociaal en politiek buitengesloten, gestigmatiseerd en zelfs gecriminaliseerd. Dat is in Nederland gelukkig veranderd. In de loop van slechts enkele decennia hebben LHBTI mensen publieke zichtbaarheid en rechten verworven en zijn ze steeds meer aanwezig in de politiek. Maar is de emancipatie dan nu compleet?

Anne Louise Schotel onderzocht de gevolgen van de groeiende zichtbaarheid op de politieke vertegenwoordiging van LHBTI mensen. Een onderwerp dat tijdens haar onderzoek enorm in de schijnwerpers kwam te staan. ‘Politieke vertegenwoordiging draait om het opnemen van de stemmen, meningen en visies van burgers in het politieke proces. Zichtbaarheid van groepen en hun belangen is hierbij belangrijk. Maar hebben al die groepen onder de LHBTI-vlag in dezelfde mate baat bij de groeiende aandacht?’  

Ze vergeleek hierbij de situatie in Nederland versus die in Duitsland. ‘Lang was Nederland voorloper op het gebied van LHBTI belangen en rechten. Inmiddels wacht de Nederlandse politiek meer de internationale ontwikkelingen af, terwijl Duitsland pioniert met wetsvoorstellen voor de meest gemarginaliseerde groepen onder het LHBTI label.’ Deze verschillen laten volgens Schotel zien dat vooruitgang rond LHBTI-rechten niet vanzelfsprekend is.

Zichtbaarheid in wetten, media en politiek

Schotel onderzocht niet alleen in hoeverre LHBTI mensen zichtbaar zijn in de politiek en wat politici over LHBTI gerelateerde onderwerpen zeggen. Ze bracht ook in kaart hoe huidige categorieën van geslacht en gender worden vastgesteld in normen en wetten en verband houden met de rechten en politieke mogelijkheden die iemand heeft. ‘Als er geen categorie voor je bestaat, zoals bijvoorbeeld bij geslacht dat niet bij onze ideeën van mannelijk of vrouwelijk past, word je dan wel goed gezien door staat en samenleving?’ Tevens analyseerde ze aan de hand van ruim 15.000 krantenartikelen hoe LHBTI gerelateerde onderwerpen in de media aan bod komen: ‘want ook media hebben grote invloed op structurele vooroordelen en hoe politieke actoren zich opstellen over rechten voor LHBTI-mensen.’

Tegenstrijdige gevolgen van zichtbaarheid

Met haar onderzoek legt Schotel tegenstrijdige gevolgen van zichtbaarheid bloot. ‘Zichtbaarheid is na de uitsluiting van LHBTI mensen in het verleden erg belangrijk voor hun politieke kansen. Maar zichtbaarheid kan sterke tegenreacties oproepen van mensen die zich verzetten tegen het uitbreiden van de rechten van LHBTI groepen. Zichtbaarheid kan ook de aandacht afleiden van de inhoudelijke expertise van een LHBTI politicus. Als het bijvoorbeeld alleen nog maar over diens seksuele geaardheid gaat. Bovendien is zichtbaarheid voor LHBTI mensen vaak een keuze. Zij moeten “uit de kast” komen om zichtbaar te zijn. Dat maakt hen ook kwetsbaar waardoor onzichtbaarheid soms als veiligere optie ervaren kan worden.’

Diepgewortelde normen zijn heel bepalend

Ook toont Schotel hoe de politieke vertegenwoordiging van LHBTI mensen sterk afhankelijk is van diepgewortelde normen over gender en identiteit. ‘Zichtbaarheid werkt vaak het beste voor degenen die nauw kunnen aansluiten bij wat als de norm wordt gezien. De ervaring van een homoseksuele man in de politiek kan bijvoorbeeld sterk verschillen van die van een transgender persoon.’

Deze diepgewortelde normen zag ze terug in hoe media over LHBTI berichtgeven. ‘In Nederlandse media wordt bijvoorbeeld regelmatig over LHBTI rechten geschreven in het kader van migratie. Dan worden die rechten gebruikt om “onze” waarden af te zetten tegen migranten die deze waarden niet zouden delen. Ook worden de belangen van transmensen vaak gestigmatiseerd, en vanuit sensatie beschreven. Tegenstanders hebben bovendien de neiging om het opkomen voor transbelangen weg te zetten als “gender ideologie”.’ Deze berichtgeving heeft volgens Schotel invloed op de kansen van LHBTI mensen in de politiek.

Kijk goed over wiens vertegenwoordiging het gaat

Concluderend stelt Schotel dat we goed moeten kijken over wiens vertegenwoordiging we het hebben als we over LHBTI spreken. En om het debat over hun rechten en belangen op basis van wetenschappelijke feiten en echte ervaringen te voeren. ‘Te vaak wordt er óver deze groepen gepraat in de politiek en niet door hen zelf, en op basis van sensatie, angst en onderbuikgevoelens.’ Er is de laatste jaren veel vooruitgang geboekt, maar we kunnen dus nog niet op onze lauweren rusten stelt Schotel.

Proefschrift details

Anne Louise Schotel, 2023, Visible and vulnerable. The political representation of lesbian, gay, bisexual, trans and intersex (LGBTI) people in the Netherlands and Germany. Promotores: Dr. L.M. Mügge en Prof. dr. A.J.J. Nijhuis