In The Return of the Native. Can Liberalism Safeguard Us Against Nativism? zien de auteurs de terugkeer van het nativisme in Nederland geïllustreerd in de gedachte dat het Nederlandse volk en zijn cultuur bedreigd worden door een interne en ‘vreemde’ minderheid. ‘Wanneer moslims in Nederland worden aangevallen op hun opvattingen en gebruiken beschouwen we dat vaak als een vorm van islamofobie’, legt Duyvendak uit. ‘Maar wie verder kijkt, ziet dat het niet alleen over de islam of over moslims gaat, maar ook over wie er thuishoort in Nederland en de claim dat de islam nooit Nederlands kan worden.’

Dit onderscheid tussen echte Nederlanders (‘natives’) en zij die nooit echt Nederlands lijken te kunnen worden ziet Duyvendak ook terug in het zwartepietendebat: ‘witte Nederlanders suggereren dat Surinaamse Nederlanders hun mond hierover moeten houden, omdat dit ónze traditie is. Alsof Surinaamse Nederlanders eigenlijk geen echte Nederlanders zijn.’ In hun boek beargumenteren de auteurs dat de kern van al deze vormen van discriminatie en uitsluiting eigenlijk allemaal nativisme is.

Ook progressieve mensen zetten politieke tegenstanders weg als ‘on-Nederlands’

De auteurs beargumenteren dat ook linkse en progressieve mensen zich soms schuldig maken aan nativisme. ‘In ons boek analyseren we hoe zelfs GroenLinks leider Jesse Klaver politieke tegenstanders wegzet als ‘on-Nederlands’. Bijvoorbeeld wanneer hij stelt dat PVV leider Geert Wilders– of radicaal rechts in het algemeen – niet tolerant is zoals een ‘echte’ Nederlander wel is.’ Duyvendak noemt het tragisch ironisch dat deze omarming van het nativistische narratief om radicaal-rechts de wind uit de zeilen te nemen, onbedoeld bijdraagt aan de legitimiteit van wat men wil bestrijden: nativisme.

Door de terugkomst van het nativisme gaat het in het politieke debat nu voortdurend over wie er nou wel of niet een echte Nederlander is stelt Duyvendak. ‘Het nativisme is zo sterk geworden dat het heel moeilijk is om daar geen gebruik van te maken in de Nederlandse politiek. En daarmee voeren we eindeloze discussies over wat authentiek Nederlanderschap is, over onze nationale geschiedenis, een nationaal museum en de nationale canon.’

Nativisme is een wereldwijd fenomeen

Nativisme is niet enkel een Nederlands maar een wereldwijd fenomeen. In het boek concentreren de auteurs zich op ontwikkelingen in Nederland, Frankrijk en de Verenigde Staten. ‘Nederland is altijd erg bezig geweest met culturele identiteit, ook door de verzuiling en de prominente rol van religie’ vertelt Duyvendak. ‘Van Frankrijk en de Verenigde Staten is lange tijd gedacht, of gehoopt, dat nativisme daar minder een kans zou hebben. Bijvoorbeeld omdat een land als de VS een immigratieland is en het in beide landen makkelijker is om burgerschap te krijgen.’

Maar de auteurs zien hoe in de afgelopen periode ook in Frankrijk en de VS een enorme nativistische golf is gekomen. ‘Zeker onder Donald Trump wiens narratief doordrenkt is van nativisme tegen Latino’s, Moslims en de liberale elite. En onder Marine Le Pen die niet nalaat te benadrukken dat Moslims en zwarte Fransen geen echte Fransen zijn.’

Agressief nativisme

Duyvendak merkt dat de studenten die hij nu lesgeeft al aan het narratief van nativisme gewend zijn. ‘Voor hen is het volstrekt normaal om eindeloos te praten over de Nederlandse identiteit.’ Maar hij constateert ook hoe een agressiever gezicht van nativisme zich steeds meer toont. ‘Het akelige van nativisme is dat mensen die niet Nederlands, Frans of Amerikaans zijn, volgens deze ideologie eigenlijk moeten verdwijnen. Want ze zijn niet verenigbaar met de nationale identiteit. Wat moet er dan met hen gebeuren? De aanhangers van omvolkingtheorieën zijn hierin heel expliciet. Zij stellen zich zo bedreigd te voelen door de ‘omvolking’ van buitenaf dat immigranten niet meer welkom zijn en niet-witte mensen het land moeten verlaten.’

Een hoopvol perspectief

De auteurs delen in hun boek tot slot een hoopvol perspectief waarin medeburgers niet worden weggezet als wezensvreemd, maar worden ingesloten in gedeelde praktijken als gelijkwaardige burgers. ‘Nativisme is geen noodzakelijke uitkomst van de recente geschiedenis; we hebben, mits we overtuigend zijn, invloed op hoe wij de wereld (willen) zien en vormgeven.‘

Boekdetails

Jan Willem Duyvendak en Josip Kesic met Timothy Stacey, 2022, The Return of the Native. Can Liberalism Safeguard Us Against Nativism? In paperback verkrijgbaar bij Oxford University Press