Zijn jullie gerust of ongerust over de overname door Musk?

Fakenews onderzoeker Tom Dobber is overwegend ongerust, maar denkt dat de overname ook kansen biedt. ‘Eerst de zorgen: gebruikers die zich in het verleden hebben misdragen mogen terug op het platform. Dat gaat tot veel desinformatie leiden en gescheld.’ Sociale media onderzoeker Susan Vermeer deelt deze zorgen en verwacht dat door de terugkeer van personen als Andrew Tate of Jordan Peterson het aantal haatzaaiende berichten sterk zal toenemen. Iets wat recent onderzoek al lijkt te bevestigen.

Ook baart het Dobber zorgen dat Musk erg veel medewerkers heeft ontslagen, waardoor het lastig wordt om desinformatie en ander wangedrag aan te pakken, ‘Als informatie een belangrijk “product” is, zoals op Twitter, moet desinformatie worden aangepakt. Maar Musk neemt nu juist maatregelen die tot meer informatievervuiling leiden.’ Vermeer verwacht dat door deze grote uitstroom van personeel Twitter ook kwetsbaarder wordt voor bijvoorbeeld storingen, ‘en adverteerders lopen weg.’

Hoogleraar Kunstmatige Intelligentie en Maatschappij Claes de Vreese deelt de zorgen maar wijst daarbij nog op een andere dimensie. ‘Met de overname door Musk is heel zichtbaar geworden hoe problematisch het is dat publieke discussie op een Amerikaans platform van een commercieel bedrijf plaatsvindt. Musk bepaalt eigenhandig regels, beslist wie wel/niet op twitter mag, wat ok is qua inhoud en wat niet. Hij ontslaat medewerkers die het platform veilig houden, en hij gebruikt Twitter wellicht voor een eigen, politiek project. Gebruikers en organisaties hebben weinig in de melk te brokkelen.’ Voor De Vreese was dit ook persoonlijk een moment voor reflectie. ‘Wil ik bijdragen aan zo’n platform?’

Dobber ziet door de overname echter ook kansen. ‘Als Europese gebruikers kunnen we Europese alternatieven gaan gebruiken. Een voordeel hiervan is dat de informatie-infrastructuur in Europese handen is en niet in Amerikaanse of Chinese. Bovendien zou een non-profitstructuur ertoe kunnen leiden dat minder persoonlijke data verzameld wordt van de gebruikers.’

Wat zegt de wetenschap over de invloed van Twitter op het democratisch denken en handelen van mensen?  

‘Grofgenomen kunnen we zeggen dat die invloed voor de meeste mensen beperkt is, al is Twitter in het verleden wel belangrijk geweest bij protesten’, stelt Dobber. Volgens hem zijn er juist aanwijzingen vanuit Amerikaans onderzoek dat Twitter polarisatie aanjaagt doordat gebruikers hier in contact komen met tegenstelde meningen. ‘Ook is in het verleden gebleken dat Amerikaanse desinformatie op Twitter zich een weg weet te vinden naar de traditionele journalistiek.’

Volgens De Vreese weten we vooral dat Twitter een heel vertekend beeld geeft van de samenleving. ‘Hoe Twitter gebruikt wordt varieert enorm in verschillende landen, maar het zijn vaak journalisten, wetenschappers, politici en activisten die actief zijn.’ Volgens hem weten we veel ook niet omdat we slechts beperkt toegang hebben tot Twitter data.

Moeten we ons zorgen maken als bepaalde groepen Twitter gaan verlaten (zoals wetenschappers)?

‘Je zou kunnen zeggen dat Twitter een mooie kans biedt voor wetenschappers om in contact te treden met de maatschappij’, stelt Dobber. ‘Momenteel stappen veel wetenschappers over naar Mastodon, waardoor wetenschappers zich enigszins isoleren van de rest van de maatschappij.’ Het kan volgens hem dan lastiger worden om uit te leggen wat de publieke financiering van onderzoek oplevert. Tegelijkertijd denkt hij dat er in de praktijk veel alternatieve (‘en betere!’) manieren zijn dan Twitter om in contact te treden met de maatschappij.

Volgens De Vreese zal de wereld niet vergaan als alle wetenschappers Twitter verlaten. ‘Sommige discussies zullen misschien wel gemist worden, maar dit is HET moment om na te denken over alternatieven, zoals Mastodon en andere.’

Kunnen universiteiten hun kennis breed blijven delen op platforms als Twitter?

Vermeer waarschuwt dat Twitter niet het enige platform is dat de laatste tijd in het nieuws is verschenen. ‘Zo kwam naar buiten dat TikTok een wijziging zou gaan doorvoeren in het privacybeleid. Deze wijziging zou er onder andere voor kunnen zorgen dat medewerkers buiten de EU (waaronder Chinese medewerkers) toegang krijgen tot data van Europese gebruikers. Andere platformen verzamelen ook data, dus dit is natuurlijk niet nieuw. Het is echter nu een ander land waar mensenrechten meer onder druk staan.’

Volgens Dobber is de afweging of je bijdraagt aan een platform dat maatschappelijke waarden als de waarheid verkondigen en privacy respecteren steeds minder (of niet) steunt, maar daarmee veel mensen bereikt. ‘Of doe je dat niet, maar bereik je daardoor ook steeds minder mensen?’

De Vreese beaamt dat dit een dilemma is. ‘Op Twitter bereik je veel groepen, maar het platform is echt aan het veranderen. Voor een kennisinstelling was het een mooi platform om kennis, wetenschap, en inzichten over de universiteit te delen met een bredere groep. Of dat zo blijft, is de vraag. Misschien moet je als universiteit en overheid juist nu investeren in alternatieven, uit Europa, zonder winstoogmerk.’

Wat gaat er verloren als Twitter er niet meer zou zijn?

‘Een laagdrempelig platform waar je snel veel informatie kunt inwinnen. Maar ook een vat vol haat, desinformatie en woede’, stelt Dobber. Volgens De Vreese gaat er uiteindelijk niets verloren. ‘Veel instellingen en wetenschappers hebben in het platform geïnvesteerd en hier een community gebouwd, maar dat kan ook elders. En veel berichten over bijvoorbeeld publicaties, onderzoek, leed en blijdschap kunnen we, uiteindelijk, ook elders delen.’

Tom Dobber is Universitair Docent bij de afdeling Communicatiewetenschap. Zijn onderzoek richt zich op electorale toezeggingen, politieke microtargeting, desinformatie en beleid. Ook Susan Vermeer is Universitair Docent bij de afdeling Communicatiewetenschap. In haar onderzoek richt zij zich op geautomatiseerde (media)inhoudsanalyse en het meten van het effect van datagedreven campagnes op democratie. Claes de Vreese is Universiteitshoogleraar Kunstmatige Intelligentie en Maatschappij, in het bijzonder media en democratie aan de Universiteit van Amsterdam. Ook bekleedt hij de leerstoel politieke communicatie aan de Amsterdam School of Communication Research ASCoR.