Politieke polarisatie, ofwel de kloof tussen politieke groeperingen, is extremer geworden en uitgegroeid tot een van de grootste bedreigingen voor democratieën stelt Törnberg. Hij noemt het een directe bedreiging, ‘een meerderheid van de Amerikanen verwacht een burgeroorlog’. Maar ook een indirecte bedreiging, een ‘metacrisis’ die aan de wieg staat van alle andere crises omdat we hierdoor minder goed kunnen reageren op urgente maatschappelijke uitdagingen zoals klimaatverandering, pandemieën of toenemende ongelijkheid.

Dat de opkomst van digitale media zoals Facebook en Twitter de polarisatie heeft versterkt, daar is iedereen het wel over eens. Maar hoe, daar bestaat minder overeenstemming over. Met zijn onderzoek biedt Törnberg een nieuwe verklaring voor hoe en waarom digitale media tot polarisatie leiden.

Echokamers?

Jarenlang werd politieke polarisatie op sociale media vooral verklaard door de aanwezigheid van zogenaamde ‘echo chambers of  ‘filterbubbels’. ‘Volgens dit befaamde idee isoleren we onszelf door digitale media in clusters met uitsluitend gelijkgestemden, en worden we zo niet blootgesteld aan ongemakkelijke andere meningen’, legt Törnberg uit. ‘Aangezien deze interactie met andere meningen onze politieke standpunten stellen te matigen, zouden echo chambers dus tot radicale en extreme politieke standpunten leiden – en daarmee tot polarisatie.’

De laatste jaren zijn onderzoekers echter gaan twijfelen aan deze verklaring. ‘Het grootste probleem is dat we simpelweg geen echo chambers vinden’, vertelt Törnberg. ‘Uit onderzoek blijkt dat sociale media eerder worden gekenmerkt door meer interactie buiten ons lokale netwerk, en meer interactie met politieke tegenstanders dan in ons offline leven.’

Een toenemend gevoel van verschil en afkeer

Om de rol van digitale media te begrijpen, moeten we volgens Törnberg eerst een andere kijk hebben op de aard van politieke polarisatie. ‘We hadden de neiging om polarisatie te zien als steeds verder uit elkaar lopende politieke standpunten. Maar politicologen concluderen dat polarisatie vandaag de dag wordt gekenmerkt door een toenemend emotioneel gevoel van verschil en afkeer. We beginnen dus te beseffen dat polarisatie geworteld is in identiteit en emoties en niet zozeer in standpunten en rationele argumenten.’

Törnberg ziet een verband tussen dit gevoel van afkeer en verschil en een proces genaamd ‘sorting’. ‘In elke gezonde samenleving komen conflicten of meningsverschillen volop voor. Maar deze conflicten en meningsverschillen houden elkaar in evenwicht. We stemmen misschien wel op verschillende partijen, maar we zijn ook fan van hetzelfde voetbalteam of gaan naar dezelfde kerk. Er is hierdoor ruimte voor wederzijds respect. Als de vele meningsverschillen in de samenleving beginnen samen te vallen, ontstaat er een probleem. Als op basis van iemands favoriete voetbalteam duidelijk is op wie diegene stemt. Dit samenvallen vormt de basis voor gevaarlijke polarisatie.’

Sociale media kunnen we koppelen aan sorting

Törnberg koppelt sociale media aan de ‘partisan sorting’ die ten grondslag ligt aan polarisatie. Aan de hand van een rekenmodel toont hij aan hoe veranderingen in interactiestructuren op sociale media de sociale identiteiten van mensen beïnvloeden.

‘Dit model combineert bestaande empirische gegevens en onderzoekt hoe die verband houden met elkaar en het een tot het ander leidt’, legt Törnberg uit. Zo wordt zichtbaar dat mensen bij interactie op lokaal niveau lokale politieke identiteiten ontwikkelen. ‘Een republikein uit Mississippi bijvoorbeeld kan meer gemeen hebben met een democraat uit Mississippi dan met een republikein uit Texas.’ Dit soort lokale verschillen bieden volgens hem een tegenwicht tegen partijconflicten en leiden tot een lage mate van polarisatie.

Maar wanneer digitale media tot meer niet-lokale interacties leiden, worden de partijen steeds homogener. ‘Via sociale media komen we in contact met willekeurige mensen van overal vandaan. Dat leidt ertoe dat politieke culturen onder druk staan om zich aan te passen: republikeinen uit Mississippi gaan zichzelf zien als republikeinen in plaats van republikeinen uit Mississippi. Er ontstaat een soort maalstroom waarin steeds meer identiteiten, opvattingen en culturele voorkeuren worden meegesleurd in een allesomvattende maatschappelijke kloof die langs partijlijnen loopt’, legt Törnberg uit.

Sociale media als Lord of the Flies

Törnberg‘s paper biedt theoretische inzichten voor onderzoek naar polarisatie, maar de belangrijkste bijdrage noemt hij een nieuwe metafoor voor polarisatie in digitale media: ‘We moeten het internet niet zien als een “echo chamber” waarin we onze eigen argumenten zo vaak van anderen terugkrijgen dat we hier steeds meer van overtuigd raken. Volgens mij is het internet meer zoals het eiland in het boek “The Lord of the Flies”: het creëert een sociale ruimte waarin afzonderlijke sociale groepen kunnen ontstaan, het versterkt collectieve identiteiten en zet tegengestelde groepen tegen elkaar op. Dit leidt tot een vorm van politiek die is gebaseerd op conflictcycli tussen twee strijdende stammen.’

Gegevens publicatie

De paper is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences): Törnberg, P. 2022. How digital media drive affective polarization through partisan sorting. PNAS. 

Törnberg werkt momenteel aan een heel boek voor de Gruyter waarin hij zijn visie op de relatie tussen digitale media en politieke polarisatie uiteenzet.