Rond de klimaattop in Glasgow stonden nieuwsmedia vol met berichten over klimaatverandering. Daarbij domineerden doemscenario’s en ging het vooral over wat er zou gebeuren als de wereldleiders nu niet in actie komen. Maar welk effect heeft dat soort nieuws op ons? Voelen we ons daardoor meer betrokken? En hoeveel van de informatie uit verontrustende nieuwsberichten onthouden we eigenlijk? ‘Af en toe test ik de studenten in mijn lessen door ze te vragen wat ze weten over het klimaatakkoord van Parijs', vertelt communicatieonderzoeker Andreas Schuck, ‘en dan blijkt dat ze heel weinig weten, ondanks dat het er zo vaak over gaat in het nieuws en het publieke debat.’

Schuck onderzoekt de communicatie van complexe (politieke) kwesties, zoals klimaatverandering, en hoe die de publieke opinie en het gedrag van mensen beïnvloedt. ‘Bij complexe kwesties herinneren mensen zich meestal weinig van de vaak ingewikkelde feiten en details en lijken ze bij het vormen van hun mening sterk beïnvloed door moraal, emoties en individuele risicopercepties’, stelt Schuck. ‘Dat biedt nieuwsmedia de ruimte om kwesties op een bepaalde manier te framen.’

Bovendien is klimaatverandering volgens Schuck een existentiële crisis die ons nog niet allemaal rechtstreeks raakt. ‘Niet iedereens huis is overstroomd. Velen van ons merken alleen vrij indirect iets van de gevolgen van klimaatverandering. In zo’n context maakt het echt uit hoe de media de kwestie voorstellen. Veel mensen worden bang of boos wanneer ze horen dat hun leefstijl en dagelijks leven zullen (moeten) veranderen. Maar ze ontwikkelen ook empathie voor de slachtoffers van klimaatverandering, als dat is hoe de kwestie hun wordt voorgesteld.’

'Als we inzicht krijgen in de manier waarop nieuwsframes ons beïnvloeden, kunnen we de communicatie over klimaatverandering verbeteren en meer mensen bij het probleem betrokken krijgen', aldus Schuck.

De effecten van verschillende manieren van berichtgeving

Schuck test hiervoor de effecten van verschillende manieren van berichtgeving over klimaatverandering. ‘We hebben bijvoorbeeld de effecten onderzocht van verschillende niveaus van journalistieke kwaliteit bij de berichtgeving over klimaatverandering. Van anekdotisch bewijs tot een wetenschapper die een goed onderbouwd punt presenteerde, en van heel weinig tot een scala aan verschillende bronnen. We ontdekten dat berichtgeving die vanuit een normatief perspectief als ‘goed’ gezien kan worden en van hoge kwaliteit, nogal ineffectief kan zijn voor mensen die er nog weinig van weten, of zich niet zo betrokken voelen. Zij kunnen dit ook zien als te ingewikkeld en oninteressant – en dat zijn misschien wel precies de mensen die je juist wil bereiken.’

De potentie van oplossingsgerichte journalistiek

Een specifieke vorm van klimaatcommunicatie waar Schuck nu naar kijkt, is oplossingsgerichte journalistiek en de mogelijke positieve effecten daarvan. Het basisidee achter oplossingsgerichte journalistiek is om niet alleen nadruk te leggen op negativiteit en rampen, maar ook op daadwerkelijke oplossingen die worden ontwikkeld. ‘Het koppelen van het probleem aan mogelijke oplossingen heeft de potentie om individuele percepties van zelfeffectiviteit te vergroten – het gevoel dat het uitmaakt wat we doen en dat het in onze macht ligt om dingen te veranderen', legt Schuck uit. 'Dat is een belangrijke voorwaarde om actie te ondernemen, betrokken te zijn of gedrag te veranderen.’

Schuck wil erachter komen welke emoties oplossingsgerichte journalistiek veroorzaakt. ‘Uit onderzoek weten we al dat sommige emoties een sterkere mobiliserende werking hebben dan andere. Angst kan behoorlijk demobiliserend werken, hoop kan ertoe leiden dat iemand minder dreiging ervaart en minder bereid is offers te brengen vanwege klimaatverandering, en schuldgevoel en empathie kunnen voor mensen een belangrijke reden zijn om in actie te komen', stelt Schuck. Boosheid blijkt vaak een sterke mobiliserende werking te hebben, met name in combinatie met een gevoel van zelfeffectiviteit. 'Als mensen boos worden én een groter gevoel van zelfeffectiviteit hebben, is de kans groter dat ze in actie komen.'  Oplossingsgerichte journalistiek kan volgens Schuck dit gevoel van zelfeffectiviteit waarschijnlijk vergroten, door de nadruk te leggen de ideeën en oplossingen die momenteel worden getest of overwogen en dat het wél uitmaakt wat we als individu en als samenleving doen.’

Belemmeringen voor oplossingsgerichte journalistiek

Schuck begrijpt dat het journalisten misschien enige tijd zal kosten om zich deze oplossingsgerichte aanpak eigen te maken, omdat negativiteit en conflict zoveel nieuwswaarde hebben. ‘Journalisten vragen zich misschien af wie nieuws over klimaatverandering leest waarin het over oplossingen gaat in plaats van dreigingen, risico’s en drama. Maar in een context zoals die van klimaatverandering, waarin negativiteit de norm is, heeft positief nieuws de potentie om op te vallen. Als onderzoekers kunnen we empirisch onderzoek doen om vragen naar de potentie van positief nieuws te helpen beantwoorden.’

Ter illustratie noemt Schuck een eerste onderzoek waarbij deelnemers positieve gevoelens over oplossingsgerichte journalistiek en toegenomen zelfeffectiviteit meldden. ‘Volgens mij heb ik nog nooit zoveel positieve feedback op een onderzoek gekregen van deelnemers als bij dit onderzoek over oplossingsgerichte journalistiek. De deelnemers gaven aan dat ze zeer geïnteresseerd waren in de nieuwsberichten, dat ze zich zeer betrokken voelden en dat ze al die doemverhalen die ze gewoonlijk hoorden of zagen over klimaatverandering zat waren.’