Toen de EU in 2017 opnieuw goedkeuring verleende aan het zeer omstreden en ’s werelds meest gebruikte onkruidbestrijdingsmiddel glyfosaat, de werkzame stof in Roundup van Bayer/Monsanto, kreeg het vertrouwen van het publiek een knauw. Burgers twijfelden aan het vermogen van de EU om de volksgezondheid en het milieu te beschermen terwijl het een bestrijdingsmiddel op de markt toelaat dat als ‘waarschijnlijk kankerverwekkend voor de mens’ was geclassificeerd. In reactie hierop zijn een aantal hervormingen doorgevoerd en zijn over andere hervormingen besprekingen gaande, maar er is weinig bekend over de steun van het publiek voor deze hervormingen.  De toelating van glyfosaat is weer actueel omdat de vergunning in 2022 verstrijkt.

Onderzoekers van het Amsterdam Centre for European Studies (ACES) gingen aan de hand van dit zeer controversiële voorbeeld na welke hervormingen nodig zijn om de steun van het publiek voor de EU-regelgeving over pesticiden te herwinnen. 'Niet met de bedoeling om de EU te helpen glyfosaat opnieuw toe te laten; mijn verwachting is dat dit sowieso niet zal gebeuren', stelt een van de onderzoekers, politicoloog Jonathan Zeitlin van de Universiteit van Amsterdam, 'maar omdat dit een controversieel geval is dat de gemoederen sterk bezighoudt. Dit helpt ons begrijpen hoe we de steun van het publiek kunnen vergroten, ook voor toekomstige controversiële EU-maatregelen zoals die onderdeel van de Green Deal.'

Een enquête-experiment in 6 Europese landen

In juni 2020 voerden de onderzoekers een tweetal gekoppelde online enquête-experimenten uit onder een representatieve steekproef van 9022 respondenten in Duitsland, Frankrijk, Italië, Nederland, Polen en Zweden. Voorafgaand aan de eerste enquête hadden de onderzoekers de belangrijkste uitdagingen van de Europese regelgeving over pesticiden in kaart gebracht en de hervormingen die door EU-instellingen, maatschappelijke organisaties, academici en andere belanghebbenden zijn voorgesteld. In het eerste experiment werd de respondenten gevraagd om besluitvormingsprocedures te beoordelen waarin deze uitdagingen en hervormingen waren verwerkt. In het tweede experiment werd onderzocht hoe het publiek denkt over de toelating van een specifiek bestrijdingsmiddel als deze binnen een hervormde procedure plaatsvindt die in de eerste enquete positief was beoordeeld. Glyfosaat werd hierbij als voorbeeld gebruikt.

Welke hervormingen zijn nodig om de steun van het publiek te vergroten?

Uit de studie blijkt dat burgers een uitgesproken mening hebben over de hervormingen die in besluitvormingsprocedures nodig zijn om de EU-regelgeving inzake pesticiden te verbeteren:

1. De steun van het publiek voor een besluitvormingsprocedure neemt met 22,1% toe wanneer systematisch toezicht en systematische herbeoordeling na de toelating worden ingevoerd. Daarbij hoort de mogelijkheid om het bestrijdingsmiddel uit de handel te nemen bij onverwachte negatieve effecten.
2. De steun van het publiek neemt met meer dan 15% toe wanneer alle relevante wetenschappelijke studies of studies die alleen door een onafhankelijke overheidsinstantie zijn uitgevoerd, in de toelatingsbesluiten worden opgenomen. Hieruit blijkt duidelijk het wijdverbreide wantrouwen van het publiek wanneer voornamelijk fabrikanten het bewijsmateriaal leveren.
3. De steun van het publiek neemt met 7,7% toe wanneer bij besluiten over de toelating van pesticiden rekening wordt gehouden met de gevolgen voor kleine en biologische landbouwers.
4. Voor de respondenten was het minder belangrijk op welk bestuursniveau pesticiden worden toegelaten. De steun is wel het grootst wanneer dit een combinatie van EU- en nationaal niveau is. 'Op dit beleidsterrein lijken de EU-burgers meer belang te hechten aan de manier waarop besluiten worden genomen dan waar ze worden genomen', aldus Zeitlin.

De combinatie van al deze hervormingen kan rekenen op een brede steun van 72,3 procent.'Uit ons tweede experiment blijkt dat als de EU deze voorgestelde hervormingen in procedures zou overnemen, de burgers meer bereid zouden zijn om besluiten over de toelating van pesticiden te aanvaarden, zelfs wanneer die tegen hun inhoudelijke voorkeuren ingaan', legt Zeitlin uit.

Gedegen bewijs

De auteurs concluderen dat hun studie gedegen bewijs levert dat voorgestelde hervormingen niet alleen gunstig kunnen zijn voor het herstel van de publieke steun voor de EU-regelgeving inzake pesticiden, maar ook voor controversiële beslissingen die mogelijk deel zijn van de Green Deal en toekomstige EU-maatregelen op het gebied van duurzaamheid.

Gegevens rapport

Zeitlin, Jonathan and Weimer, Maria and van der Duin, David and Kuhn, Theresa and Jensen, Martin Dybdahl, Reforming EU Pesticides Regulation, Rebuilding Public Support: Evidence from Survey Experiments in Six Member States (June 8, 2021).