Met de zin 'Ik weet hoe je je voelt; ik heb hetzelfde doorgemaakt' zeg je dat je de gevoelens van de ander begrijpt. Volgens velen drukt de zin ook uit dat je de emotionele ervaring van de ander pas echt kan invoelen als je in hetzelfde schuitje hebt gezeten. Maar is dat ook zo? Begrijp je echt beter hoe de ander zich voelt 'als je hetzelfde hebt doorgemaakt'?

De meeste mensen denken dat een gedeelde ervaring helpt

De meeste mensen denken van wel. Een onderzoeksteam bij de Universiteit van Amsterdam vroeg in een enquête onder vierhonderd Amerikanen of zij verwachten dat personen die in het verleden dezelfde ervaring hebben meegemaakt, de emoties van de ander beter, minder goed, of niet wezenlijk anders begrijpen. De meeste deelnemers (80%) antwoordden dat je bij een gedeelde ervaring met iemand de emotionele gemoedstoestanden van de ander beter begrijpt. Dit is illustratief voor waarom sommige mensen (bijvoorbeeld ouders of therapeuten) oprecht van mening zijn dat je je beter kan verplaatsen in de gevoelens van de ander (zoals hun kind of cliënt) als je een zelfde ervaring deelt.

Accuraat inzicht in emoties testen

Om die mening te testen, ontwikkelde het onderzoeksteam een nieuwe taak waarmee het de proef op de som kon nemen. Eerst verzamelde het team video's waarin mensen spontaan een waargebeurd vertaal vertellen over een negatieve emotionele ervaring die zij hebben beleefd (bijvoorbeeld met een overspelige partner of zieke ouder). Vervolgens werd elke verteller gevraagd om in detail aan te geven welke emoties zij ondervonden toen zij hun verhaal deden. Aan andere deelnemers (de ontvangers) werd gevraagd de video's te bekijken en hun gedachten te laten gaan over de emotionele ervaringen van de verteller. Ten slotte werd de ontvangers gevraagd of zij ooit iets dergelijks zelf hadden meegemaakt.  Of de deelnemers een accuraat inzicht in de emoties van de anderen hadden, werd bepaald door de match tussen de emotiescores van de verteller en die van de ontvanger. Veel overlap wees op veel emotioneel inzicht. Deze taak nam het team in een aantal studies onder uiteindelijk achthonderd deelnemers af.

Gedeelde ervaring zorgt voor minder inzicht

Heeft een gedeelde levenservaring het inzicht in het leven van de ander bevorderd? Het tegendeel bleek steeds het geval: als de persoon hetzelfde had doorgemaakt als de verteller werden emoties juist minder goed onderkend. Eenzelfde negatieve ervaring uit de eerste hand maakt dus mogelijk blind voor de unieke emotionele ervaring van de ander in dezelfde situatie. Dit staat haaks op wat je zou verwachten, druist in tegen wat algemeen wordt verondersteld en was zelfs in tegenspraak met de oorspronkelijke hypothese van het onderzoeksteam. Ook het team ging ervan uit dat een gedeelde ervaring mensen in staat stelt meer relevante informatie in overweging te nemen en tot een beter inzicht in de emoties van de ander leidt.

Herinnering kan persoonlijk verdriet losmaken

Is er een verklaring voor deze onverwachte uitkomst? Een mogelijke verklaring, die ondersteuning vindt in vervolgonderzoek van het team, is dat deelnemers die de video's bekeken en in het verleden eenzelfde (negatieve) ervaring hadden meegemaakt, eerder hun eigen stressvolle ervaring in herinnering riepen. De herinnering aan de negatieve ervaringen van toen kan aanvoelen als 'te veel' en ‘persoonlijk verdriet’ losmaken. Het is deze overweldigende emotionele reactie die de aandacht van de ontvanger verlegt van de verteller naar de ontvanger zelf. Deze verschuiving van de aandacht kan de waarneming van emoties beïnvloeden.

Emoties beheersen

Zou het dan zo zijn dat het delen van dezelfde ervaringen je altijd blind maakt voor de emoties van de ander? De onderzoekers stellen dat voor zover ontvangers hun eigen emoties kunnen beheersen en kunnen voorkomen dat gevoelens van verdriet (opnieuw) de kop op steken, gedeelde levenservaringen wel degelijk nuttig kunnen zijn bij het herkennen van emoties bij de ander. Aanvullend onderzoek wijst ook uit dat het delen van een ervaring met een andere persoon ons nader tot elkaar brengt en het begin van een betekenisvolle relatie kan zijn. Maar in de eerste stappen bij een relatieopbouw vergroot een gedeelde ervaring dus niet per se het inzicht in de negatieve emotionele staat van de ander. Gedeelde ervaringen kunnen ons dus enerzijds nader tot elkaar brengen, maar ons anderzijds weer blind maken voor hoe de ander zich voelt.

Het onderzoeksteam 

Character & Context verschijnt. 

Verder lezen

• Israelashvili, J., Sauter D., & Fischer, A. (2020) Different faces of empathy: Feelings of similarity disrupt recognition of negative emotions. Journal of Experimental Social Psychology. 
• Israelashvili, J., & Karniol, R. (2018) Testing Alternative Models of Dispositional Empathy: The Affect-to-Cognition (ACM) versus the Cognition-to-Affect (CAM) Model. Personality and Individual Differences, 121, 161-169.
• Israelashvili, J., Sauter D.,& Fischer, A. (2020) Two facets of affective empathy: Concern and distress have opposite relationships to emotion recognition. Cognition and Emotion. 
• Interview met Jacob Israelashvili over zijn onderzoek 'How to build a culture of empathy' (januari 2020).