Ouderen beschermen tegen het coronavirus, maar ten koste van wat? Dit was en is nog steeds een belangrijk discussiepunt. We horen veel schrijnende verhalen over ouderen in verpleeghuizen als gevolg van de coronacrisis, maar hoe is het met zelfstandig wonende ouderen gegaan? Onderzoekers van de VU, UvA en het Trimbosinstituut onderzochten het algemene beeld van hun sociale situatie en wie kwetsbaar zijn gebleken in de crisis. 

Dit onderzoek maakt deel uit van een groter project over de impact van de coronacrisis op kwetsbare groepen in de Nederlandse samenleving (Coronatijden).

Met veel ouderen gaat het goed

Met veel ouderen blijkt het twee maanden na de invoering van de beperkende coronamaatregelen goed te gaan. Zo hadden weinig ouderen zelf ervarin­gen met COVID-19, was hun mentale gezond­heid goed, hielden zij zich aan de richtlijnen, en was bij velen het vertrouwen in de zorg, wetenschap, regering en samenleving toege­nomen.

Heel veel ouderen deden bovendien iets tegen het sociaal isolement en eenzaamheid. Ze zochten vooral contact op 1,5 meter en via digitale media, en zochten afleiding rond het huis en verder weg door bijvoorbeeld te fietsen, te tui­nieren, of TV te kijken. De mentale ge­zondheid van deze groep veranderde tussen no­vember 2019 en mei 2020 nauwelijks.

De situatie zorgt wel voor meer emotionele eenzaamheid

Velen maakten zich echter wel zorgen over de co­ronacrisis. In ver­gelijking met gegevens van voor de coronacri­sis, constateren de onderzoekers dat vooral emotionele eenzaamheid toenam. Een grote meerderheid noemde één of meer si­tuaties die hen sterk geraakt heeft, zoals het verminderde contact met familie en vrienden, het stopzetten van vrijetijds­activiteiten, het niet kunnen bezoeken van cafés, restaurants en win­kels en het minder buiten kunnen bewegen.

Ouderen zonder de nodige hulp hebben het moeilijker

Ook keken de onderzoekers specifiek naar ouderen die mogelijk extra kwetsbaar zijn, zoals ouderen die tijdens de crisis de no­­dige hulp niet kregen. Deze groep voel­de zich geraakt door­dat ze minder naar buiten konden om te be­we­gen, doordat noodzake­lijke boodschappen moeilijk te krijgen waren, door financi­ële pro­ble­men, of doordat ze zelf ziek waren. Ook gaf meer dan de helft aan eenzaam te zijn. Zij hadden dan ook een slechtere mentale gezondheid dan ouderen die wel hulp kregen of geen hulp nodig hadden.

De onderzoekers bevelen aan in een crisis als deze ge­richte hulp actief aan te bieden en deze ook te continueren.

Sociale situatie robuust genoeg

Daarnaast zoomde het onderzoek in op ouderen die aangaven door het verminderde sociale contact te worden geraakt. Hun situatie bleek gemiddeld niet direct zorg­wek­kend. Zij hadden wel een slechtere mentale gezond­heid dan degenen die het contact hebben be­houden of niet geraakt werden door minder contact, maar dit verschil was niet groot. Hun sociale situatie was robuust genoeg om twee maanden crisis te doorstaan. Zij zochten ook zelf relatief vaak contact met anderen om hun sociale situatie te verbe­te­ren.

Op basis van dit resultaat adviseert het onderzoek ouderen te ondersteunen met heldere communicatie over wat je zelf kunt doen om con­tact te onderhouden, en hoe je daarbij om kunt gaan met de 1,5 meter maatregel.

Uitvoering van het onderzoek

In mei 2020 zijn zelfstandig wonende deelne­mers aan het LISS-panel (Longitudinale Inter­netstudies voor de Sociale Wetenschappen, CentERdata, Universiteit Tilburg) van 65 jaar of ouder benaderd om vragen te beantwoorden over eenzaamheid, sociale con­tacten, ondersteu­ning, coping strategieën en gezondheid. De deelnemers wonen ver­spreid over Nederland en zijn representatief voor de bevolking. De resultaten die hier worden genoemd zijn op basis van de eerste ron­de data­ver­za­meling over de coronacri­sis. In juni is een vervolg­vragenlijst uitgezet. Het onderzoek is mogelijk gemaakt door financiering van ZonMw.