Naast de oproep voor gezamenlijk gebed, circuleert er op social media ook een cartoon, waarin religieuze leiders zich wanhopig rondom een wetenschapper scharen die door een microscoop tuurt. ‘Please… Hurry up’ staat erbij. De boodschap is duidelijk: in tijden van een crisis als deze stellen mensen hun hoop primair op de wetenschap die hopelijk snel met een vaccin komt. Terwijl religie machteloos staat tegenover deze ongekende ramp die zich voltrekt. 

Een fundamentele behoefte aan controle

Allerlei onderzoek laat zien dat mensen een fundamentele behoefte hebben aan controle. In onzekere tijden als deze grijpen we graag iedere mogelijkheid aan om tóch nog een beetje controle te ervaren: we kopen mondkapjes, slaan massaal boodschappen in en organiseren dus een gebedsdag.

Bidden helpt, omdat het ons inderdaad een gevoel geeft dat niet alles verloren is. Dat er een God is die uiteindelijk toch alle touwtjes in handen heeft. Bidden biedt ons een manier om toch een gevoel van controle te ervaren over een situatie die eigenlijk nauwelijks controleerbaar is. En dát gevoel helpt ons door moeilijke tijden heen.

Bidden als ultiem ‘coping-mechanisme’

Een grote hoeveelheid onderzoek laat zien dat bidden een ultiem ‘coping-mechanisme’ biedt dat ons helpt om te gaan met moeilijke situaties omtrent ziekte, dood of het verlies van een dierbare. De ideale vorm van coping blijkt de zogenaamde collaboratieve vorm te zijn, waarbij de gelovige bidt, maar ook zelf in actie komt. Dus: niet alles overlaten aan de almacht van God, maar zelf ook doen wat in je vermogen ligt.

In de huidige situatie vertaalt zich dat voornamelijk naar: ‘stay the fuck home’, neem de hygiënevoorschriften in acht en gebruik je gezonde verstand om hard op zoek te gaan naar een oplossing – zoals de wetenschapper in de cartoon.

Helpt bidden nou écht?

Maar helpt bidden nou écht? In de Trouw van 18 maart merkte Christien Crouwel op dat ‘de wonderen rond gebeden de wereld nog niet uit zijn. Ik geloof dat als mensen zich richten op één intentie, dat dat iets teweeg brengt bij mensen. Wat er daarna gebeurt, daar hebben we geen grip op, dat is aan God. ’

Zo is het inderdaad, maar helaas is er wel een grote hoeveel onderzoek naar de effectiviteit van gebed met nogal teleurstellende resultaten. Dit betreft met name onderzoek naar zogenaamd ‘remote intercessory prayer’: bidden op afstand, waarbij God gevraagd wordt om bijvoorbeeld een specifieke groep personen beter te maken.

Dit type onderzoek heeft nooit overtuigende effecten van gebed aan kunnen tonen. Alle resultaten konden weg verklaard worden als toevalsbevinding of toegeschreven worden aan het placebo-effect: als je erin gelooft, dan werkt het!

Bidden kan wel het mentale steuntje in de rug geven

Maar ook het placebo-effect heeft z’n grenzen, en is waarschijnlijk niet opgewassen tegen het Corona-virus. Heel hard hopen, denken of bidden dat je niet besmet raakt is helaas geen garantie om ongeschonden de crisis door te komen. Wat bidden wél vermag: dat mentale steuntje in de rug geven, waardoor we ons met z’n allen wat meer verbonden voelen en we het gevoel vasthouden dat er hoop is. En: baat het niet, dan schaadt het niet.

Een nationale gebedsdag helpt ons wellicht

Een schietgebedje kan nooit kwaad, en zo zou je zelfs als ongelovige dus wellicht toch nog een steentje bij kunnen dragen aan deze gebedsdag. ‘Misschien ontstaat er juist in deze crisis een bepaald inzicht dat we dingen verloren hebben in de samenleving. Verbinding met anderen, zorg voor het milieu, vertraging, grenzen aan de maakbaarheid.’ aldus Crouwel.

En een nationale gebedsdag helpt ons wellicht even hierbij stil te staan: in het hier en nu te komen en te constateren dat de crisis ons inderdaad dwingt om heel mindful in het leven te staan.

Over Michiel van Elk

Michiel studeerde filosofie, biologische psychologie en godsdienstpsychologie in Utrecht, Amsterdam en Njjmegen. Hij promoveerde in Cognitive Neuroscience aan het Donders Institute in Nijmegen (cum laude) en was gastonderzoeker bij UCSB in Californië. Hij werkte als Marie Curie postdotoral fellow bij de EPFL in Zwitserland. Sinds 2013 werkt hij als universitair docent aan de Universiteit van Amsterdam, ondersteund door beurzen van de Templeton Foundation, de BIAL Foundation en de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). In 2017 was hij gastonderzoeker aan Stanford University, ondersteund door een Fullbright Scholarship. Hij neemt ook deel aan het Religion, Cognition & Behavior Lab van de Universiteit van Amsterdam, waar psychologische en neurocognitieve mechanismen worden onderzocht die een rol spelen bij bovennatuurlijke overtuigingen, mystieke ervaringen en gerelateerde fenomenen. In 2019/2020 brengt hij een sabbatical door bij het NIAS in Amsterdam.