‘Het forum stond vroeger vooral bekend als een speelse en progressieve plek. Het was een anarchistische, ongeorganiseerde chaos waar iedereen wat kon plaatsen’, legt Hagen uit. ‘4chan verschilt ook van andere fora, omdat gebruikers zich niet hoeven te registreren en er nauwelijks censuur plaatsvindt. Daarnaast zit er een hoog verloop in de posts, omdat deze na korte tijd worden verwijderd.’

Het beeld van een progressieve en speelse plek kantelde sinds de opkomst van extreemrechtse stromingen op het forum. ‘Vaak wordt gamergate in 2015 als het startpunt van deze kanteling gezien,’ zegt Hagen. ‘Toen startte een online hetze tegen vrouwen in de gamesindustrie, nadat zij zich uitspraken over vrouwonvriendelijke stereotypen in videogames. Veel mannelijke jongeren die eerder geen uitgesproken politieke ideologie hadden, verzamelden zich toen in een gezamenlijke afkeer tegen de kritiek op ‘hun’ games.’

Antropologie van internetgebruiker

Hagens fascinatie voor internetcultuur begon al vroeg. ‘Ik herinner me nog goed dat vrienden in de eerste en tweede klas van de middelbare school in hun gesprekken veel internetjargon gebruikten. Dat voelde als een soort codetaal en zo groeide bij mij een antropologische interesse voor het onderwerp. Daarnaast zie je dat het onderwerp de laatste jaren een grotere politieke significantie krijgt, wat het nog interessanter maakt. Mijn onderzoek voelt daardoor relevanter.’

Tijdens zijn studie Taal- en Cultuurwetenschappen aan de Universiteit Utrecht begon Hagen al met research naar het onderwerp. ‘In die tijd werd er nog mondjesmaat onderzoek gedaan naar social media. Ik herinner me dat ik er destijds een beetje mee geplaagd werd’, lacht Hagen. ‘Dan is het wel grappig om te zien hoe dat onderzoeksveld inmiddels is ontploft.’

Voedingsbodem voor extreemrechts

In zijn proefschrift, Reactionary Rhythm, onderzoekt Hagen hoe 4chan een thuishaven werd voor rechtsextremistische posts en wat deze stroming bijeenhoudt. Daarbij richt hij zich met name op /pol/, het politieke subforum van de site. ‘Dit subforum was in eerste instantie opgericht als containment board om extremistische posts bij de andere subfora weg te houden’, vertelt Hagen. ‘Inmiddels is het de meest actieve plek van het forum.’

Net als op de rest van het forum worden op /pol/ berichten relatief snel verwijderd. ‘Omdat de posts op het forum heel kortstondig zijn, is het eigenlijk contra-intuïtief dat je de extreemrechtse stroming terug ziet blijven komen.’ Het snelle verloop van de posts zorgt ervoor dat de content sterk leunt op herhaling, legt Hagen uit: ‘Een groot gedeelte van de content bestaat uit memes en slagzinnen. Dit leidt tot het ontstaan van een sterke memecultuur. Via verschillende onderzoeken probeer ik te beargumenteren dat zo’n discours een vruchtbare voedingsbodem is voor extreemrechtse reactionaire stromingen, omdat deze ideologieën vaak gebruikmaken van zwart-witbeelden en stereotypen.’

In zijn onderzoek zag Hagen dat de vorm van de content doorlopend veranderde, maar dat de boodschap overwegend hetzelfde blijft. ‘Hiervoor hebben we methoden ontwikkeld die analyseerden welke woorden vaak in combinatie met elkaar woorden gebruikt. Die pasten we vervolgens toe op de memes en daaruit kon je zien dat ondanks de veranderende vorm stelselmatig dezelfde groepen als ‘vijanden’ worden afgebeeld. In dit geval gaat het dan vaak om joden, immigranten of vrouwen.’

Voor verder onderzoek hoopt Hagen de methoden verder te ontwikkelen en deze in te zetten op andere internetfora. ‘Daarbij willen we vooral kijken naar het ritmisch karakter van internetplatformen. Hoe identificeer je via dataonderzoek een ritme van content en hoe gaat dat gepaard met bepaalde politieke bewegingen? Ideologisch gezien wijkt dat iets af van mijn eerdere focus op extreemrechtse posts van 4chan, maar het is ook fijn om deze groep nu even niet te bestuderen.’