De directe aanleiding voor het schrijven van het boek was de oorlog in Oekraïne, vertelt historicus David de Boer. ‘Met de Russische inval in Oekraïne ontstond vorig jaar een van de grootste vluchtelingencrises in recente tijd. Dat leek ons een goed moment om voor een breed publiek een boek te schrijven over de geschiedenis van vluchtelingen in Nederland. Het migratiedebat is een heet hangijzer waar veel mensen een uitgesproken mening over hebben, maar in het algemeen is er maar weinig historische kennis over.’

Verhalen van vergeten vluchtelingen

In het debat over migratie worden vluchtelingen vaak gepresenteerd als een recent fenomeen, dat het gevolg is van globalisering en nieuwe mondiale spanningen. De Boer: ‘Daarbij lijken we te vergeten dat Nederland in de afgelopen eeuwen miljoenen mensen heeft opgevangen, en dat ons land ook grote uitwaartse vluchtelingenstromen heeft gekend. Veel van die vluchtelingen zijn inmiddels uit ons collectieve geheugen verdwenen; ze worden niet bezongen in het volkslied of gevierd in de Eregalerij van het Rijksmuseum. Dit boek vertelt hun verhaal.’

De Vluchtelingenrepubliek brengt de belangrijkste vluchtelingenstromen van en naar Nederland uit de afgelopen vijf eeuwen in kaart. Wat waren de drijfveren en achtergronden van deze mensen, en wat was de impact van hun komst of vertrek? In het boek komen veel verschillende groepen vluchtelingen aan bod, van mensen die zich in turfschepen naar Amsterdam lieten smokkelen tot guerrillastrijders in de bossen van Suriname, en van Belgische asielzoekers in de Eerste Wereldoorlog tot joodse Nederlanders op de vlucht naar Franco-Spanje. Hun verhalen laten zien dat Nederland niet alleen een veilige thuishaven kon zijn, maar net zo goed een land dat mensen juist wilden ontvluchten.

Van zilveruitjes tot grondwet

Een rode draad in het boek is dat vrijwel iedere migratiegolf gepaard ging met een fikse identiteitscrisis. ‘De angst dat vluchtelingen onze identiteit in gevaar zullen brengen, is van alle tijden’, vertelt De Boer. ‘Door de instroom van nieuwkomers gaan mensen meer nadenken over wat het betekent Nederlander te zijn.’ Maar als je het vanuit een historisch perspectief bekijkt, stelt de historicus, zie je dat vluchtelingen heel bepalend zijn geweest voor hoe de Nederlandse cultuur zich heeft ontwikkeld.

Niet alleen zijn allerlei dingen die we tegenwoordig als typisch Nederlands beschouwen (denk bijvoorbeeld aan oliebollen, kibbeling en zilveruitjes) ooit door nieuwkomers naar ons land gebracht, vluchtelingen speelden ook vaak een hoofdrol tijdens sleutelmomenten in de Nederlandse geschiedenis. De Boer: ‘Aan het eind van de achttiende eeuw stelden revolutionaire patriotten bijvoorbeeld de eerste grondwet in Nederland op. Zij waren aanvankelijk naar Frankrijk gevlucht, en kwamen terug met ideeën geïnspireerd op de Franse Revolutie. Maar ook bij de donkere kanten van de geschiedenis speelden vluchtelingen een belangrijke rol, bijvoorbeeld in de opkomst van de slavernij-economie vanaf de zeventiende eeuw.’

Patronen en oplossingen uit het verleden

De inzichten uit het boek werpen nieuw licht op hedendaagse kwesties rond migratie, nationale identiteit en de grenzen van onze gastvrijheid. ‘Het is opvallend dat we in onze zoektocht naar wie we zijn, en waar we als gevolg van migratie naartoe gaan, maar weinig naar het verleden kijken’, stelt de historicus. ‘Met dit boek willen we de actualiteit van een verhelderend perspectief voorzien, door op zoek te gaan naar patronen en oplossingen uit het verleden.’

Naar aanleiding van de publicatie van het boek organiseert SPUI25 op woensdag 15 februari 2022 een debatavond. Tijdens de bijeenkomst gaan historici met elkaar in gesprek over hoe migratie onze geschiedenis heeft gekleurd.

De Vluchtelingenrepubliek in het nieuws

• Migranten namen de oliebol en de bolus mee naar Nederland (NRC, 9 februari 2023)
• De vluchtelingenrepubliek’ laat de positieve kant van migratie zien, zonder problemen te bagatelliseren (De Volkskrant, 2 februari 2023)
• Historische boeken met Bart Funnekotter (OVT, NPO Radio 1, 22 januari 2023)
• 'Er komen al honderden jaren miljoenen vluchtelingen naar Nederland' (Op1, NPO 1, 20 januari 2023)
• In de omgang met vluchtelingen wordt de identiteit van de Nederlanders zichtbaar (Nederlands Dagblad, 20 januari 2023)
• We vergeten dat veel van onze voorouders óók migranten waren (Trouw, 14 januari 2023)
• Nederland is gevormd door vluchtelingen (Reformatorisch Dagblad, 6 januari 2023)
• Het Spoor Terug: Op de vlucht voor de geuzen (OVT, NPO Radio 1, 25 december 2022)