Carine Alders studeerde Engelse Taal- en Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam (doctoraal 1987) en behaalde haar Master Muziekwetenschap aan de Universiteit Utrecht in 2009 cum laude. Zij werkte elf jaar voor de Leo Smit Stichting voordat zij besloot zich fulltime te wijden aan onderzoek naar vervolgde componisten. Dit promotietraject bouwt voort op werk van vele andere onderzoekers, kijk voor meer informatie op Forbidden Music Regained.

Een vergeten muziekgeschiedenis
Onderzoek naar netwerken van vervolgde componisten in Nederland

Het bruisende culturele leven tijdens het interbellum werd ruw verstoord door opkomend fascisme en het daarmee gepaard gaande antisemitisme. Al in de jaren 1920 vluchtten Joodse componisten voor het sterk antisemitische schrikbewind van Horthy uit Hongarije naar Nederland; in 1933 verloren Joodse componisten in Duitsland van de ene dag op de andere hun werk en bestaanszekerheid. Sommigen zagen Nederland als tussenstation op de vlucht naar Amerika, anderen begonnen hier een nieuw leven. Velen geloofden dat Nederland opnieuw neutraal zou blijven, slechts enkele componisten ontvluchtten Nederland aan de vooravond van de oorlog. Anderen durfden hun dierbaren niet achter te laten en besloten te blijven.

Onder Nederlandse componisten werden Joden en diegenen die zich verzetten buitengesloten, opgesloten en weggevoerd. Ze mochten niet langer in het openbaar optreden en hun muziek werd verboden. Een groot aantal werd vermoord in de concentratiekampen. Een deel van hun muziek overleefde de oorlog, maar door oorlogsschade en plundering van woningen zijn veel partituren verloren gegaan of zoekgeraakt.

Enkele weken na de bevrijding werden door het hele land vrijheidsconcerten en herdenkingsconcerten georganiseerd. Maar al snel keek iedereen vooruit, alle energie ging naar de wederopbouw. Voor overlevers was het vaak te pijnlijk om terug te blikken en nieuwe generaties, zoals bijvoorbeeld de Notenkrakers, eisten de aandacht op met acties, protest en nieuwe muziek. Een belangrijk deel van de Nederlandse muziekgeschiedenis raakte uit beeld en leek voorgoed vergeten.

Tot nu toe is alle aandacht uitgegaan naar individuele componisten en hun muziek, zochten we naar vergeten parels die een publiek verdienden. Maar mijn vermoeden groeide dat met het verlies van deze componisten bovendien een deel van onze Nederlandse muziekgeschiedenis uitgegumd is. Door individuele stemmen het zwijgen op te leggen is ook de samenklank verstomd. Meer en meer heb ik me gerealiseerd dat we gekeken hebben naar alleenstaande sterren in een donkere hemel, zonder ons te bekommeren om het universum waarin zij functioneerden, de onderlinge relaties, de banden met concertzalen, beleidsmakers, conservatoria en musici, het weefsel van de muziekgeschiedenis. Na 75 jaar vrijheid is de tijd rijp om een licht te laten schijnen op de zwarte ruimte tussen de sterren; om te onderzoeken welke rol deze vergeten componisten speelden in het (inter)nationale muziekleven en hoe de Tweede Wereldoorlog niet alleen littekens in individuele levens heeft gekerfd, maar ook zijn sporen heeft nagelaten in de Nederlandse muziekhistoriografie. Het is tijd om het grote verhaal onder de loep te nemen en te evalueren vanuit het perspectief van de microgeschiedenis.

Dit onderzoek wordt mogelijk gemaakt door Mondriaan Fonds in het kader van het programma '75 jaar vrijheid'.