'Het is een wijdverbreid vooroordeel dat individualiteit en zelfbewustzijn exclusief westerse waarden zijn en in individualistische samenlevingen voorkomen. Ook in mijn onderzoeksgebied, het tsaristische Rusland en de Sovjet-Unie, vind je een schat aan onder meer persoonlijke getuigenissen, dagboeken, brieven en foto’s; kortom alles wat een individu gedurende het leven verzamelt. In ons onderzoeksproject analyseren we individualiseringspraktijken in persoonlijke archieven van moslims in Rusland.'

Wetenschappelijk speurwerk

'Ik ben vaak de eerste die zo’n persoonlijk archief onder ogen krijgt. Ik ga veel op reis, benader de imam, bezoek de begraafplaats, spreek met de lokale bevolking. Het is in eerste instantie soms moeilijk om vertrouwen te winnen, omdat de Sovjettijd voor veel families verschrikkelijk was. Het zijn intens persoonlijke verhalen die zij aan een vreemde moeten toevertrouwen. Mijn speurwerk leidt tot inzicht in hoe mensen omgaan met de islamitische traditie in een niet-islamitische meerderheidsmaatschappij.'

'Het onderzoek naar de islamitische cultuur in Rusland is een jonge discipline, die dateert van na de val van de Sovjet-Unie. Tot op heden wordt het individu daarin vooral beschouwd als onderdeel van de geloofsgemeenschap. In de bronnen die wij onderzoeken gaan we juist op zoek naar dat wat afwijkt van de standaard; het fragment waarin de auteur ook iets van zichzelf laat zien. Zo vond ik in de biografie van een van de beroemdste theologen uit Dagestan, die wordt beschreven als een eminente wetenschapper, ook een spitse noot dat deze graag een slokje lustte en daarvoor zelfs de bezittingen van zijn vrouw verpatste.'

Nieuwe waarden

'Een individu kan niet gedefinieerd worden vanuit een geloof, een nationaliteit of de tijdsgeest alleen: het zijn altijd complexe, heterogene identiteiten. In de Sovjet-Unie zag je mensen die zich volledig aanpasten aan de heersende levensstijl, maar dat combineerden met het leven van een gelovige moslim. Die permanente wisselwerking van privé en buitenwereld zie je ook vandaag de dag in Moskou of Amsterdam. Wat we hiervan leren? We moeten met zijn allen leren omgaan met deze diversiteit, en niemand dwingen om voor één discours te kiezen. Op het snijvlak van de gedeelde ruimte ontstaat een nieuwe, flexibeler cultuur met nieuwe waarden.'

In 2018 ontving Alfrid Bustanov van de European Research Council (ERC) een Starting Grant van 1,5 miljoen euro voor zijn onderzoek The Muslim Individual in Imperial and Soviet Russia. Bustanov is verbonden aan de Amsterdam School for Regional, Transnational and European Studies (ARTES) en geeft onderwijs binnen de bachelors European Studies en Religiewetenschappen.