De toenemende afhankelijkheid van universiteiten van commerciële aanbieders betekent dat de externe invloed op zowel de digitale ontwikkelingen als de academische praktijken van universiteiten toeneemt. De concentratie van digitale infrastructuren, en de data daarin, bij machtige bedrijven, vormt het risico dat de academische waarden waarop universiteiten zijn gebaseerd worden uitgehold. Het leidt bovendien tot afhankelijkheden als het kostbaar en moeilijk is om van leverancier te veranderen of wanneer digitale diensten niet optimaal samenwerken. Een ander punt van zorg is dat persoonsgegevens en andere data uit de digitale omgeving van universiteiten worden onttrokken voor economisch gewin van aanbieders. Dergelijke risico's hebben universiteiten aangezet tot de roep om 'digitale soevereiniteit'.

Aanbevelingen voor universiteiten:

• Ontwikkel een aanbestedingskader waarin het waarborgen van academische waarden is geïntegreerd. Mogelijke instrumenten daartoe zijn onder andere risicobeoordelingen voor lock-in, effectbeoordelingen voor gegevensbescherming en compliance audits
• Ontwikkel kennisdeling over juridische en technische beoordelingen van vaak ingekochte digitale diensten en infrastructuren, en werk als sector samen om de onderhandelingspositie ten opzichte van grote aanbieders van digitale diensten en infrastructuren te verbeteren
• Promoot diensten en technologieën die ontwikkeld zijn met oog voor academische waarden en het publieke belang en diversifieer de digitale portfolio waar mogelijk

Download het rapport over digitale soevereiniteit (Engelstalig, pdf, 101p.)

De Europese Unie (EU) oefent steeds meer invloed uit op hoe universiteiten en onderzoekers op het algemeen belang gericht onderzoek uitvoeren. Bijvoorbeeld, EU-open science- en datawetgeving heeft direct en indirect invloed op onderzoeksactiviteiten, maar is niet altijd opgesteld met wetenschappelijk onderzoek in gedachten. Daardoor is naleving van wetgeving voor universiteiten en academische onderzoekers onnodig complex en blijven behoeften onvervuld.

Aanbevelingen voor wetgevers en beleidsmakers:

• Voer in alle relevante wetgeving een consistente notie en definitie van wetenschappelijk onderzoek in die de nadruk legt op het publieke belang en de naleving van erkende ethische normen voor wetenschappelijk onderzoek en open science
• Beoordeel voortdurend de interne samenhang van EU-wetgeving op het gebied van data en digitalisering vanuit het oogpunt van de bevordering van wetenschappelijk onderzoek
• Geef brede erkenning aan wetenschappelijke vrijheid als een transversale beleidskwestie die het open science-beleid van de EU overstijgt en de doelstellingen van wetenschappelijk onderzoek in de gehele beleidscyclus van de EU naar een hoger plan tilt

De digitalisering van de samenleving maakt het cruciaal om te kunnen observeren en begrijpen hoe data en digitale infrastructuren de wereld om ons heen beïnvloeden. Ondanks de exponentiele toename aan data die in onze samenleving wordt gegenereerd, worden (academische) onderzoekers geconfronteerd met steeds grotere obstakels om toegang te krijgen tot die data en om digitale ontwikkelingen te kunnen waarnemen. Het gebrek aan (robuuste) transparantie en duidelijke datatoegangsrechten voor academisch onderzoek vormt een uitdaging voor de kerntaken van universiteiten als kennisproducenten en waakhonden die het algemeen belang dienen. We stellen vast dat academische onderzoekers vooral behoefte hebben aan duidelijkere juridische kaders, robuuste infrastructuren voor (het delen van) data en institutionele ondersteuning in bredere zin.

Aanbevelingen voor universiteiten:

• Investeer in juridische, methodologische en technische capaciteit om optimaal gebruik te kunnen maken van de bepalingen op het gebied van transparantie en toegang tot data, zoals vastgelegd in EU-wetgeving, en deel kennis, best practices en ervaringen tussen afdelingen en instellingen
• Bevorder de expliciete erkenning van wetenschappelijke onderzoeksdoelstellingen bij de vaststelling en uitvoering van bepalingen inzake transparantie en toegang tot data in wetgeving van de EU en haar lidstaten
   

Aanbevelingen voor wetgevers en beleidsmakers:

• Onderken wetenschappelijk onderzoek in wetgeving en beleid op het gebied van digitalisering, door academische onderzoekers toegang te geven tot externe data, voor wetenschappelijk onderzoek dat het algemeen belang dient
• Verschaf meer duidelijkheid over het toepassingsgebied en uitvoering van inzagerechten en transparantie bepalingen die bevorderlijk kunnen zijn voor wetenschappelijk onderzoek dat het publieke belang dient, en voorkom dat deze rechten onnodig worden belemmerd
• Blijf investeren in openbare technische infrastructuren en middelen om de toegang te vergemakkelijken tot externe data die door (academische) onderzoekers kunnen worden gebruikt

Download het rapport over toegang tot onderzoekersgegevens (Engelstalig, pdf, 131p.)