De coronacrisis heeft de relevantie van de geloofwaardigheid van de wetenschap eens te meer duidelijk gemaakt. Werkt 1.5 meter afstand houden echt? Zijn vaccinaties veilig? Helpt het dragen van een mondkapje? Bij dergelijke vragen komt het er uiteindelijk in veel gevallen op neer wie we het meest vertrouwen en als de meest geloofwaardige autoriteit beschouwen. Luisteren we liever naar een virusontkenner of naar het RIVM om onze overtuigingen en gedrag met betrekking tot het virus te sturen? ‘In ons onderzoek hebben we gekeken naar de invloed van de bron op de geloofwaardigheid van informatie, los van de inhoud van de informatie zelf. Dat hebben we gedaan met een simpel experiment met onzinbeweringen. Die gingen niet over corona, maar onze bevindingen zijn ook in het licht van corona zeer relevant’, vertelt UvA-psycholoog Suzanne Hoogeveen, die de studie leidde.

Betekenisloos, maar diepzinnig klinkend

De 10.195 deelnemers aan het experiment kregen twee betekenisloze, maar diepzinnig klinkende beweringen te zien: ‘We worden geroepen om de kosmos zelf te verkennen als een grensvlak tussen geloof en empathie. We moeten leren hoe we een authentiek leven kunnen leiden in de aanwezigheid van wanen. Het is in verfijning, dat we worden geleid.’ en ‘Ja, het is mogelijk om de dingen die ons confronteren uit te roeien, maar niet zonder hoop aan onze kant. Turbulentie ontspringt in de leemte waar transformatie is uitgesloten. Het is in ontwikkeling dat we opnieuw aangewakkerd worden.’ Een bewering werd aan een wetenschapper toegeschreven en de ander aan een spirituele goeroe. Vervolgens gaven de deelnemers op een 7-puntsschaal aan in hoeverre ze de beweringen geloofwaardig vonden.

Cross-culturele verschillen

Zelfs de meest religieuze proefpersonen zagen de bewering van de wetenschapper als geloofwaardiger dan die van de spirituele goeroe. Wel bleek het effect minder sterk – maar nog steeds aanwezig – bij religieuze mensen. Zij vonden de woorden van de spirituele goeroe relatief geloofwaardiger dan de niet-religieuze deelnemers aan het experiment.  

Het gevonden effect is universeel; tegelijkertijd zijn er ook verschillen tussen landen te zien. De Nederlandse deelnemers waren over de hele linie het meest sceptisch over de beweringen. Het  verschil tussen geloofwaardigheid van de wetenschapper versus de goeroe was het grootst in Turkije en het kleinst in India, China en Japan. ‘Het zou kunnen dat het relatief kleinere effect in Zuidoost-Azië komt doordat de spirituele goeroe, zoals gepresenteerd in het onderzoek, nauwer aansluit bij oosterse geloofssystemen dan bij de meer westerse christelijke tradities’, licht Hoogeveen toe. ‘Op basis van onze data kunnen we daar echter geen harde uitspraken over doen.’

‘Onze bevindingen suggereren dat, ongeacht iemands wereldbeeld, de wetenschap wereldwijd als  krachtige indicator wordt gezien voor de betrouwbaarheid van informatie. In deze tijden waarin er veel wordt gesproken over wetenschapsscepsis met betrekking tot onder andere klimaatverandering en vaccinaties, is dat hopelijk geruststellend’, aldus Hoogeveen.

Publicatiegegevens

Suzanne Hoogeveen, Julia Haaf, Joseph Bulbulia, Robert Ross, Ryan McKay, Sacha Altay, Theiss Bendixen, Renatas Berniünas, Arik Cheshin, Claudio Gentili, Raluca Georgescu, Will Gervais, Kristin Hagel, Christopher Kavanagh, Neil Levy, Alejandra Neely, Lin Qiu, André Rabelo, Jonathan Ramsay, Bastiaan Rutjens, Hugh Turpin, Filip Uzarevic, Robin Wuyts, Dimitris Xygalatas en Michiel van Elk: 'The Einstein effect provides global evidence for scientific source credibility effects and the influence of religiosity', in: Nature Human Behaviour (7 februari 2022). https://doi.org/10.1038/s41562-021-01273-8