Het eerste wat Heleen opmerkt als ze start met haar rechtenstudie, is de massaliteit: haar eerste colleges zijn in de Oudemanhuispoort, in twee lokalen tegelijk. De docent gaf les in het ene lokaal, in het andere lokaal stonden enkel videoschermen. Maar er vielen in het begin zo veel studenten af, dat na korte tijd iedereen in één ruimte paste. Dat was heel anders bij haar studie Russisch, waar ze in 1985 aan de UvA aan begon, net toen Gorbatsjov aan de macht kwam. ‘Russisch studeer je meer als hobby’, legt Heleen uit. ‘De studenten zijn ook anders: niet geïnteresseerd in een carrière en geld verdienen. Maar dat het bij Rechten heel duidelijk is dat je er later een baan mee kunt vinden, vond ik altijd een prettig idee.’

Rechten na Russisch, uiteraard aan de UvA

Het plan om rechten te gaan studeren, ontstaat in Rusland. Bij de studie Russisch mochten de beste drie studenten tijdens het derde studiejaar een halfjaar in Moskou studeren. Heleen zorgde ervoor dat ze erbij zat. ‘In dat jaar, 1988, werd het voor Russen mogelijk om zelfstandig te ondernemen, wat eerst niet was toegestaan in de Sovjet-Unie’, vertelt Heleen. Haar docent wil in Moskou een taleninstituut oprichten voor Amerikanen en Europeanen die Russisch willen leren. Heleen helpt haar docent en richt zelf in Amsterdam een reisbureau op met talenreizen naar de Sovjet-Unie en het latere Rusland. In 1997 verkoopt ze het reisbureau en verhuist ze met haar toenmalige Nederlandse echtgenoot en twee kleine kinderen naar Rusland. Samen zetten ze een aantal bedrijven op. ‘Daar heb ik het idee opgevat om rechten te studeren. Mijn ex-man, een UvA-alumnus Economie, was goed in bedrijfsplannen opzetten en zakelijke afspraken maken, terwijl ik het Russisch en de juridische kant oppakte. Maar ik was niet juridisch onderlegd. Toen wij teruggingen naar Nederland, dacht ik daarom: ik ga rechten studeren!’ In 2000 begint Heleen met haar rechtenstudie aan de UvA.

Heleens keuze voor de UvA lag voor de hand: ‘Ik kom uit Amsterdam. Als je dan gaat studeren, ga je naar de UvA. Dat deed iedereen. Ik ging in de jaren 80 al heel bewust niet naar de VU, want zeker toen was dat toch een beetje voor de provincialen en voor de gelovigen.’ Ze heeft positieve herinneringen aan haar studietijd. ‘Als je je inzet, heb je bijna altijd een goede match met de docenten. Ook bij een grote studie als Rechtsgeleerdheid. Als je naar alle werkgroepen gaat en papers en essays op tijd inlevert, kennen docenten je persoonlijk en staan ze echt achter je.’ Meer dan de helft van de docenten die ze had, waaronder Van Weeghel, IJzerman, Cornelisse, Weber en Wattel, is nu Advocaat-Generaal bij de Hoge Raad. En allemaal zijn ze professor. ‘Dat zegt wel wat over het niveau van de lessen’, vindt Heleen.

Na de propedeuse kiest ze voor een master Fiscaal recht, omdat ze in Rusland had gemerkt dat het fiscale recht daar in de kinderschoenen stond en veel wetten nog niet bestonden. ‘Ik dacht: ik wil heel graag op een advocatenkantoor of belastingadvieskantoor in Moskou werken en terug naar Rusland met mijn gezin. Want dan sta je aan de basis van de wetgeving. Toen het zo ver was, hadden noch mijn man noch mijn kinderen zin om terug te gaan. Toen ben ik toch maar hier gebleven.

Eigen kantoor in Amsterdam

Tijdens een van de bedrijvendagen wordt Heleen door Deloitte benaderd, waar ze drie jaar als fiscalist op de internationale afdeling aan de slag gaat. Maar het was enorm hard werken, naast haar andere activiteiten en met puberende kinderen. Omdat ze civiel effect heeft, kan Heleen ook advocaat worden. ‘In 2006 heb ik mijn kinderen beloofd om bij het dichtstbijzijnde advocatenkantoor te solliciteren, omdat de druk van een internationaal kantoor te groot werd. Dat werd een kantoor in Volendam. Ik stuurde mijn cv en kon direct beginnen. Het Russisch is heel onderscheidend’, vertelt Heleen.

Ze heeft vier specialisaties: familierecht, ondernemingsrecht, contractrecht en procesrecht. Ze kiest vooral voor de bijzondere zaken, vaak met Russisch sprekende klanten.

Promotieonderzoek naar EU-sancties

Alsof Heleen het met haar eigen kantoor en haar nevenactiviteiten voor de Ruslandtafel nog niet druk genoeg heeft, begint ze in 2015 met een promotieonderzoek bij de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Toen de sancties tegen de voormalige Oekraïense regering, Oost-Oekraïne, De Krim en grote Russische oliebedrijven en banken werden opgelegd, hield dat wat betreft het Oekraïense regime in dat alle tegoeden van president Yanukovych en zijn entourage in Nederland werden bevroren. Maar er is geen rechter aan te pas gekomen. Het was een besluit van de Raad van de Europese Unie zonder dat een juridische of rechtelijke instantie het heeft gecontroleerd. Volgens mij gaat de Raad van de EU zijn boekje te buiten en handelt de Raad in strijd met het recht op een ongestoord genot van eigendom. Hoe kan bezit worden “bevroren” en feitelijk geconfisqueerd, zonder voorafgaande rechtelijke toetsing en zonder dat dit binnen een lopende strafrechtelijke procedure plaatsvindt?’ Ze vindt nog steeds dat dit in strijd met de wet is. ‘In 2016 volgde het referendum over het associatieverdrag met Oekraïne en werd het onderwerp van de sancties steeds politieker. Ik werd daarover veelvuldig geïnterviewd en kreeg veel kritiek, omdat ik pro voormalig regime Oekraïne zou zijn. Dat vond ik best heftig. Maar ik wil het onderwerp puur juridisch bekijken, en niet politiek’, vervolgt Heleen. Ze vindt dat het afronden van haar onderzoek wordt bemoeilijkt door de politisering, omdat het niet meer om de inhoud: de juridische werkelijkheid, maar de politieke werkelijkheid gaat. Haar doel met het onderzoek is om grote Russische en Oekraïense bedrijven bij te staan in sanctiezaken bij het Europese Hof van Justitie. Het onderzoek ziet Heleen als een vervolgstap in haar carrière, die ze heeft genomen om los te komen van de zaken die zij nu doet.

10 jaar familierecht in een boek

Als haar eigen advocatenkantoor in augustus 2019 tien jaar bestaat, besluit Heleen om een boek samen te stellen van haar tien opvallendste zaken. Ze vindt het prettig om de zaken van zich af te schrijven en daarmee een hoofdstuk in haar carrière af te sluiten. ‘De verhalen geven aan welke juridische vraagstukken spelen, hoeveel werk het soms is om de eindstreep te bereiken en hoe anders het kan lopen dan je verwacht,’ zegt Heleen over haar boek. De oorspronkelijk Oekraïense Bogdana Postrygan heeft alle verhalen van illustraties voorzien en de Russische vertaling van Heleen gecontroleerd. De zaken hebben een internationaal karakter, met actoren die oorspronkelijk uit landen van de voormalige Sovjet-Unie komen, zoals Rusland, Oekraïne en Centraal-Azië. Het boek, Gemengde Huwelijken: Breinbrekers voor Advocaten, is dan ook tweetalig geschreven, in het Nederlands en het Russisch.