Van Dam benadrukt dat de huidige generatie jongeren veel beter is geworden in het verwoorden van hun mentale problemen. Dit is een positieve ontwikkeling, maar heeft ook geleid tot een tegenstrijdigheid. Ondanks dat er meer gesproken wordt over mentale gezondheid blijkt uit epidemiologische studies dat de prevalentie van psychische klachten onder jongeren in de afgelopen dertig jaar nagenoeg gelijk is gebleven. ‘Het is niet zozeer dat er meer problemen zijn, maar jongeren zijn beter in staat geworden om hun problemen onder woorden te brengen’, aldus van Dam.

Overinterpretatie
De hoogleraar wijst op de zogenoemde ‘prevalentie- inflatie hypothese’. Deze hypothese stelt dat de toenemende bewustwording van mentale problemen leidt tot een overinterpretatie, waardoor jongeren vaker worden doorverwezen naar psychologische hulp. Van Dam stelt dat we dit moeten heroverwegen. ‘We moeten ons afvragen of jongeren altijd therapie nodig hebben, of dat we hen beter op andere manieren kunnen ondersteunen.’

Eindeloze identiteiten
De belangrijkste ontwikkelopgave voor jongeren  zit in het ontwikkelen van hun identiteit. Dat gaat gepaard met allerlei onzekerheden, over onder andere uiterlijk, studiekeuze, carrière, relaties, seksualiteit en politieke en sociale opvattingen. Het verkennen van alle opties die je als jongere hebt, is in de huidige hybride samenleving totaal anders dan voorheen. ‘Naast je offline identiteit heb je nu ook een online identiteit, en vooral die laatste heeft oneindig veel mogelijkheden’, aldus Van Dam. ‘Online kun je worden wie je maar wilt. Maar ook offline zijn er meer mogelijkheden gekomen, bijvoorbeeld met de opkomst van gender fluidity. Als je online en offline kunt experimenteren met alles wat je kunt zijn, kunnen de vele keuzemogelijkheden verlammend werken. En dat kan beangstigend zijn, want je kunt niet weglopen van je identiteit. Mentale problemen kunnen in die zoektocht houvast bieden. Ze nodigen uit om naar jezelf te kijken, te ontdekken wie je echt bent en waar je persoonlijke veerkracht zit.’

Eindeloze identiteiten
De belangrijkste ontwikkelopgave voor jongeren  zit in het ontwikkelen van hun identiteit. Dat gaat gepaard met allerlei onzekerheden, over onder andere uiterlijk, studiekeuze, carrière, relaties, seksualiteit en politieke en sociale opvattingen. Het verkennen van alle opties die je als jongere hebt, is in de huidige hybride samenleving totaal anders dan voorheen. ‘Naast je offline identiteit heb je nu ook een online identiteit, en vooral die laatste heeft oneindig veel mogelijkheden’, aldus Van Dam. ‘Online kun je worden wie je maar wilt. Maar ook offline zijn er meer mogelijkheden gekomen, bijvoorbeeld met de opkomst van gender fluidity. Als je online en offline kunt experimenteren met alles wat je kunt zijn, kunnen de vele keuzemogelijkheden verlammend werken. En dat kan beangstigend zijn, want je kunt niet weglopen van je identiteit. Mentale problemen kunnen in die zoektocht houvast bieden. Ze nodigen uit om naar jezelf te kijken, te ontdekken wie je echt bent en waar je persoonlijke veerkracht zit.’

Zelfzorg en verbinding
Van Dam pleit voor een bredere kijk op de ondersteuning van jongeren met psychische klachten. In plaats van onmiddellijk naar de psycholoog te wijzen, moeten we de nadruk leggen op drie aspecten van zelfzorg en verbinding:

1. Goed contact met jezelf: jongeren moeten leren hun eigen gevoelens en emoties te herkennen en te begrijpen.
2. Goed contact met de mensen om je heen: relaties met vrienden, familie en leeftijdsgenoten zijn cruciaal voor het ontwikkelen van weerbaarheid.
3. Wat ons verbindt: het belang van gemeenschapsgevoel. Bijvoorbeeld een moment op de dansvloer van een groot festival, waarbij het gevoel ontstaat je er niet alleen voor staat.

Van Dam verwijst naar een voorbeeld van een jongen die denkt dat hij naar de psycholoog moet, omdat hij in de buurt van een meisje dat hij leuk vindt nerveus wordt. ‘Dan ben je vooral heel zenuwachtig, dan hoef je niet per se naar de psycholoog’, stelt Van Dam. ‘Het idee dat we meteen naar de psycholoog moeten, is verouderd. Deze generatie zegt vooral, ik wil het erover hebben. Ik wil erover praten.’  

Rol van de samenleving
Van Dam roept in zijn oratie niet alleen ouders en opvoeders op om hun benadering van mentale gezondheid te overwegen, maar ook de samenleving als geheel. ‘Er wordt veel verwacht van therapie en aandacht op scholen, maar er moeten ook oplossingen zijn voor in de vrije tijd,’ vertelt van Dam. Dat gebeurt met de Mentale Wasstraat, een van zijn vele initatieven. ‘Net als een fysieke sportschool, een mentale sportschool. Waar jongeren in hun eigen tijd kunnen werken aan hun mentale struggles.’ Dat kan daar door middel van ademhalingsoefeningen, klankschalen en een ijsbad.

Tijd en locatie
De oratie van Levi van Dam, getiteld Eindeloze identiteiten. Een nieuwe kijk op de mentale gezondheidscrisis onder jongeren, vindt plaats op vrijdag 8 november om 16.30 uur in de Aula van de UvA. De bijzondere leerstoel Veerkrachtig Opgroeien wordt gefinancierd door Levvel, een organisatie gespecialiseerd in jeugdhulp.