Sinds 9/11 wordt beveiligingspersoneel getraind op het herkennen van maar liefst 92 signalen voor het opsporen van leugens. Bruno Verschuere, Universitair Hoofddocent Forensische Psychologie: ‘Dat is onzinnig, want dat is een onmogelijke taak. Mensen kunnen al die signalen niet in korte tijd beoordelen, laat staan meerdere signaleren integreren in een nauwkeurig waarheidsgetrouw oordeel’. 

Leugenonderzoekers raden daarom al langer aan om niet af te gaan op iemands lichaamstaal, maar op wat iemand daadwerkelijk zegt. Bestaande verbale leugentests proberen heel veel signalen – denk aan consistentie, directheid, plausibiliteit – te combineren. Maar die signalen wijzen niet steeds dezelfde richting op.  

The devil is in the details 

Het Leugenlab komt nu met een nieuwe aanpak voor leugendetectie waarbij mensen hun oordeel baseren op slechts één signaal. Een eenvoudige vuistregel waarbij het allemaal draait om de details van het verhaal dat de ‘leugenaar’ vertelt. Alleen dat detailniveau van de boodschap wordt beoordeeld. Al is dat even wennen. ‘Het voelt heel contra-intuïtief om alleen te luisteren naar wat mensen zeggen en niet te letten op allerlei andere signalen zoals hoe overtuigend of emotioneel iemand zijn verhaal brengt’, legt Verschuere uit. ‘Maar mensen die de waarheid vertellen kunnen een rijke beschrijving geven omdat ze de gebeurtenis daadwerkelijk hebben meegemaakt, leugenaars kunnen details verzinnen, maar dit vergroot het risico om gepakt te worden’. 

Leugenaars ontmaskeren 

Om met 100% zekerheid te weten of iemand liegt of niet voerden de onderzoekers een reeks labexperimenten uit. Een groep studenten werd onderverdeeld in schuldigen en onschuldigen. De schuldigen kregen de instructie een tentamen te stelen uit een kluisje. De onschuldigen moesten een half uur op de campus doorbrengen: naar de bibliotheek, koffie drinken en een vriend bellen. Na afloop moesten zowel de onschuldigen als schuldigen vertellen dat ze een half uur op de campus doorgebracht hadden. In negen studies, werd aan 1445 mensen gevraagd om de juistheid van eerlijke en bedrieglijke handgeschreven verklaringen, videotranscripties, video-interviews of live-interviews te beoordelen. 
 
Onder de standaardconditie waren deelnemers vrij om alle mogelijke signalen – van in de ogen kijken tot aan zenuwachtig gedrag of emotioneel verhaal – te gebruiken om te beoordelen of iemand loog. Ze konden in deze situatie moeilijk leugens van waarheden onderscheiden en presteerden nauwelijks boven kansniveau. Wanneer ze werden geïnstrueerd om alleen te vertrouwen op de hoeveelheid details (plaats, persoon, tijd, locatie) in het verhaal, waren ze consequent in staat om leugens van waarheden te onderscheiden. 

Publicatiegegevens 

Bruno Verschuere, Chu-Chien Lin, Sara Huismann, Bennett Kleinberg, Marleen Willemse, Emily Chong Jia Mei, Thierry van Goor, Leonie H. S. Löwy, Obed Kwame Appiah, & Ewout Meijer: ‘The Use-the-best heuristic facilitates deception detection’, in: Nature Human Behaviour (20 maart 2023).  
DOI: 10.1038/s41562-023-01556-2 
Lees het artikel

Open Science 
Alle materialen, preregistraties, data, en analysescripts zijn publiek toegankelijk.