De resultaten van het team worden vrijdagavond 25 mei gepresenteerd tijdens de jaarlijkse conferentie van de Association for Psychological Science in San Francisco en verschijnen binnenkort in het nieuwe tijdschrift Advances in Methods and Practices in Psychological Science.

In hun beroemde studie, The Dishonesty of Honest People: A Theory of Self-concept Maintenance, vroegen onderzoekers Nina Mazar, On Amir en Dan Ariely de deelnemers te denken aan de tien geboden of tien boeken die ze op school hadden gelezen voordat ze hen een kans en stimulans gaven om vals te spelen voor een probleemoplossende taak. De deelnemers die aan de tien geboden werden herinnerd, het morele geheugensteuntje, bleken een minder grote kans te hebben om vals te spelen dan degenen die de neutrale prikkel hadden ontvangen. Sindsdien wordt deze vaak geciteerde studie veelvuldig gebruikt in de psychologie, maar ook in marketing en economie.

Grootschalige replicatie

In 2017 ontvingen Bruno Verschuere van de UvA en Ewout Meijer van de UM financiering van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) voor replicatie van het oorspronkelijke onderzoek. Het project bestond uit een team van 68 onderzoekers uit 25 laboratoria in 14 landen. Alle 25 laboratoria voerden een directe replicatie uit van de studie met behulp van een protocol dat door de oorspronkelijke auteurs was doorgelicht en goedgekeurd.

Het replicatieonderzoek volgde dezelfde procedures als de oorspronkelijke studie. De deelnemers werd gevraagd een probleemoplossende taak, bestaande uit twintig puzzels, uit te voeren. Elke deelnemer kreeg vier minuten om zoveel mogelijk puzzels op te lossen. Twee willekeurig gekozen deelnemers zouden 10 euro krijgen voor elke correct opgeloste puzzel, waardoor het mogelijk was om 200 euro te winnen. Voordat de deelnemers aan hun opdracht begonnen moesten ze zoveel mogelijk tien geboden of boeken terughalen in gedachte.

Morele herinnering geen effect op valsspelen

‘Analyse van 4.647 deelnemers laat zien dat een morele herinnering in de vorm van het herinneren van de tien geboden valsspelen niet verminderde’, zegt Verschuere, universitair hoofddocent Forensische Psychologie. 'We kunnen deze bevinding bevestigen met twee aanvullende analyses waarin het tien geboden-effect ook bijna nul was. Onze hypothese dat het tien geboden-effect sneller zichtbaar zou zijn voor mensen met sterkere religieuze overtuigingen bleek ook niet te kloppen’.

Hoe kunnen de uitkomsten van de replicatiestudie zo verschillen van de oorspronkelijke studie? Verschuere: ‘Er zitten altijd verschillen tussen oorspronkelijk onderzoek en replicatieonderzoek. Het oorspronkelijke onderzoek werd bijvoorbeeld meer dan tien jaar geleden uitgevoerd aan een elite-universiteit. De waargenomen beloningen, de waargenomen kans om gepakt te worden en de waargenomen gevolgen van het gepakt worden, kunnen voor de deelnemers aan ons replicatieonderzoek anders zijn geweest. Daarnaast moeten we moeten ook de mogelijkheid overwegen dat het oorspronkelijke resultaat een toevalsbevinding was’.

Belang van replicatieonderzoek

Naast het onderzoeken van de doeltreffendheid van het gebruik van de tien geboden als moreel middel om valsspelen te verminderen, tonen de resultaten het belang van replicatieonderzoek, zegt Verschuere. 'De psychologietheorie van valsspelen is heel aantrekkelijk, maar we hebben meer replicatieonderzoek nodig om de betrouwbaarheid van de empirische basis vast te stellen. Bovendien laten onze resultaten het belang van Open Science zien. Onze studie zou niet mogelijk zijn geweest zonder de hulp van de oorspronkelijke auteurs die ons hun materiaal hebben gestuurd en veel vragen over hun procedures hebben beantwoord. Dat gezegd hebbende, is het onwenselijk dat replicatieteams afhankelijk zijn van de bereidheid en het geheugen van de oorspronkelijke auteurs. De materialen en gegevens zouden eigenlijk onmiddellijk na publicatie openbaar moeten worden gemaakt’.

Publicatiegegevens

Verschuere, B., Meijer, E. H., Jim, A., McCarthy, R., Hoogesteyn, K., Skowronski, J., Orthey, R., Acar, O. A , (…), Yıldız, E. (2018). Registered Replication Report: Mazar, N., Amir, O., & Ariely, D. (2008). Advances in Methods and Practices in Psychological Science. Manuscript submitted for publication.