Vanaf ruwweg de eerste eeuw na Christus bezochten de toerende artiesten en atleten die Fauconnier onderzocht, haast alle streken van het Romeinse Rijk. Opvallend: tijdens hun voorstellingen vertegenwoordigden zij niet de Romeinse, maar de Oudgriekse cultuur. Met hun festivals – agones genoemd – grepen zij terug op de Griekse hoogtijdagen, zo’n vijf eeuwen voordien, en hielden die cultuur in stand in het Romeinse Rijk. Fauconnier: ‘Je kunt het vergelijken met klassieke orkesten die muziekstukken uit de Renaissance ten gehore brengen in de 21^e eeuw.’

De festivals waren razend populair bij alle lagen van de bevolking. ‘Ze vervulden een scala aan functies voor een stad: sociaal, politiek, religieus en cultureel. Er werden goden en keizers vereerd, processies, banketten en markten georganiseerd en optredens van beroemde sterren trokken publiek van ver buiten de stad.’ De agones boden dus de mogelijkheid geld en aanzien te verwinnen. Voor de deelnemers, die prijzengeld in de wacht konden slepen, maar ook voor weldoeners en leiders die de festivals bekostigden en organiseerden.

Elitesport

Anders dan bij de Romeinse gladiatorengevechten, waarin de mannen die in de arena hun leven waagden ter vermaak van het publiek vaak uit de lagere klassen kwamen, kwamen de Griekse atleten en artiesten uit de elite. ‘Je moest aardig wat geld hebben om je kind naar het gymnasium te sturen, waar hij – het waren altijd mannen – muziekles kreeg en training in worstelen, hardlopen of de disciplines van de pentathlon zoals speer- en discuswerpen.’ Bleek de jongen talent te hebben, dan loonde het de moeite hem in te schrijven bij een van de verenigingen, synodes, om het erop te wagen als professioneel artiest of atleet.

‘Die synodes speelden een cruciale rol in het leven van de artiesten. Je kunt ze vergelijken met de huidige FIFA of het IOC. Ze behartigden belangen van de spelers en zorgden voor een vierjarige festivalkalender waar de sterren langs toerden,’ vertelt Fauconnier. Lidmaatschap vergde een fikse investering – omgerekend het bedrag waar je nu een auto voor koopt. In ruil daarvoor zorgden de verenigingen ervoor dat artiesten geen belastingen hoefden te betalen in de havens die ze aandeden en bescherming genoten in het hele rijk. Fauconnier: ‘Hoe groot de invloed van die verenigingen was, blijkt uit een brief van keizer Hadrianus. In reactie op geklaag over corruptie bij organiserende steden en afgelastingen van agones, koos Hadrianus partij voor de verenigingen. Steden mochten niet langer festivals afgelasten. Zelfs bij hongersnood mochten steden een agon alleen annuleren met toestemming van de keizer.’ Ook voor artiesten en atleten die na hun carrière terugkeerden naar hun thuisstad, regelde de vereniging privileges als belastingvrijstelling, een plaatsje op de eerste rij bij voorstellingen en het recht chique purperen kleding te dragen.

Strakke organisatie

Om de verenigingen en festivaltradities te doorgronden, bestudeerde Fauconnier inscripties in steen – een soort publieke mededelingenborden – en privécommunicatie op papyrus. ‘Zo kon ik me een beeld vormen van de gang van zaken in een tijd die al zo ver achter ons ligt. De mate van organisatie binnen die verenigingen verraste me. Een theatergroep in 280 na Christus in Egypte had bijvoorbeeld precies dezelfde bestuurlijke organisatie als een theatergenootschap in het huidige Turkije 150 jaar eerder had. Dat duidt op strak organisatorisch beleid vanuit het hoofdkwartier van de verenigingen in Rome. In een tijd waarin zowel reizen als communicatie afhing van traag vervoer per boot en een bericht er maanden over kon doen om van de ene naar de andere kant van het rijk te komen, is dat een indrukwekkende prestatie.’

Promotiedetails

Dhr. B. Fauconnier: Ecumenical Synods. The Associations of Athletes and Artists in the Roman Empire. Promotor is prof. dr. E.A. Hemelrijk. Copromotor is dr. S.M.J. Remijsen.

Tijd en locatie

De promotie vindt plaats op vrijdag 26 januari om 12.00 uur.
Locatie: Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 231, Amsterdam.