20 januari 2025
‘Eerder onderzoek zag desinformatie vooral als een probleem van sociale media, waarbij valse berichten viraal gingen via online netwerken,’ legt Dr. Petter Törnberg (UvA) uit. ‘Maar onze bevindingen laten zien dat desinformatie niet zomaar een algemeen kenmerk van het medialandschap is. Het is specifiek verbonden aan radicaal-rechtse populistische partijen, die het bewust gebruiken als politieke strategie om electoraal voordelen te behalen.’
De studie analyseerde 32 miljoen tweets van parlementariërs uit 26 landen over een periode van zes jaar en verschillende verkiezingen. Ze combineerden dit met gegevens over politieke partijen, verkiezingen, regeringen en democratische indicatoren (uit de Parlgov- en V-Dem-databases) en met data van fact-checking bronnen zoals Media Bias/Fact Check en Wikipedia’s Fake News-lijst.
Hieruit ontdekten de onderzoekers patronen die desinformatie aan politieke partijen en hun ideologie koppelen. Radicaal-rechts populisme blijkt de sterkste voorspeller van de verspreiding van desinformatie, terwijl linkse populisme of rechtse politiek op zichzelf geen significante verbanden met desinformatie vertonen.
Sinds Brexit en de Amerikaanse verkiezingen van 2016 wordt desinformatie als een grote bedreiging voor democratie gezien: het ondermijnt het vertrouwen in publieke instellingen en verstoort de besluitvorming bij verkiezingen. Aanvankelijk werd aangenomen dat digitale media de oorzaak waren, omdat ze een platform bieden waar desinformatie kan floreren.
Radicaal-rechtse populisten richten zich op culturele onvrede en verzet tegen democratische normen. Dit creëert een voedingsbodem voor desinformatie.Dr. Petter Törnberg
Uit recente studies blijkt echter dat de meeste mensen geen desinformatie consumeren of verspreiden. Het probleem is vooral geconcentreerd binnen specifieke kiezersgroepen en hangt vaak samen met partijgebonden loyaliteit en wantrouwen in instellingen. Daarom pleit dit nieuwe onderzoek ervoor om desinformatie te bekijken als een politieke strategie.
De onderzoekers benadrukken dat desinformatie niet breed gekoppeld is aan populisme of aan rechtse partijen in het algemeen, maar specifiek aan radicaal-rechts populisme. Törnberg legt uit: ‘Eerder werd gedacht dat desinformatie voortkomt uit het anti-elitisme en de “post-truth”-politiek van populistische bewegingen. Onze studie stelt dat vooral exclusieve ideologieën en vijandigheid tegenover democratische instellingen de drijvende krachten zijn achter desinformatiecampagnes.’
Linkse populisten richten zich meer op economische problemen en participatie van burgers, waardoor desinformatie geen centrale rol speelt in hun strategie. Radicaal-rechtse populisten richten zich daarentegen op culturele onvrede en verzet tegen democratische normen. Dit creëert een voedingsbodem voor desinformatie.
De studie belicht ook hoe radicaal-rechtse populisten alternatieve media benutten. ‘Ze hebben succesvolle alternatieve media-ecosystemen gecreëerd, zoals online nieuwswebsites, blogs en aangepaste vormen van traditionele media zoals televisie en radio,’ zegt Törnberg. Deze alternatieve media versterken niet alleen hun boodschap, maar zorgen ook voor een gevoel van verbondenheid onder aanhangers en bieden een alternatief narratief tegenover de reguliere media.
Deze ecosystemen zorgen ervoor dat desinformatie sneller verspreidt en maken radicaal-rechtse populistische bewegingen sterker. Ze geven vaak een podium aan stemmen die normaal gesproken niet in de politieke mainstream worden gehoord.
De toename van desinformatie en radicaal-rechtse populisme hangt samen met een bredere crisis van vertrouwen in democratische instellingen. Factoren zoals groeiende ongelijkheid, onvrede met het neoliberale beleid en de macht van economische elites hebben het vertrouwen van burgers aangetast. Dit schept een voedingsbodem voor desinformatie en politieke manipulatie.
‘Radicaal-rechtse populisten maken gebruik van het dalende vertrouwen in instellingen en zetten alternatieve media in om democratieën te destabiliseren en politieke voordelen te behalen,’ waarschuwt Törnberg. De studie roept beleidsmakers, onderzoekers en burgers op om de relatie tussen desinformatie en radicaal-rechtse populisme beter te begrijpen en aan te pakken.
Petter Törnberg, Juliana Chueri. When Do Parties Lie? Misinformation and Radical-Right Populism Across 26 Countries. International Journal of Press/Politics, 13 januari 2025, https://doi.org/10.1177/19401612241311886.