Tijdens de coronapandemie raakten kinderen hun bewegingsvrijheid kwijt. De scholen gingen dicht, de schoolpleinen bleven leeg en de fysiotherapie stopte. Voor kinderen met ernstig overgewicht (obesitas) betekende dit veelal een toename van gewicht, maar ook van verdriet, isolement en machteloosheid. ‘Ze verveelden zich tijdens de lockdown en grepen terug op ongezonde gewoonten: veel eten, weinig bewegen, veel gamen, slecht slapen,’ zegt Concincion. ‘Maar nog schrijnender was het mentale effect: kinderen zagen hun ouders werkloos raken, moesten voor jongere broertjes en zusjes zorgen of kregen te maken met rouw en verlies.’

In haar proefschrift koos Concincion voor participatief actieonderzoek. In plaats van het afnemen van standaard vragenlijsten, ging ze manieren zoeken om aan te sluiten bij de leefwereld van de kinderen, zoals tekenen, wandelen of praten met dertien kinderen uit Amsterdam-Zuidoost die met zwaar overgewicht kampten. Niet alleen in een spreekkamer van de jeugdverpleegkundige, zoals de kinderen gewend zijn om zorg te ontvangen voor hun obesitas, maar thuis op de bank, in een binnenspeeltuin of buiten. Om zo samen met kinderen en zorgprofessionals onderzoek te doen naar het perspectief van kinderen met obesitas.  

Tekenen in plaats van praten

‘Door te tekenen konden kinderen op geheel eigen wijze uitdrukken wat ze met woorden moeilijk vonden,’ vertelt Concincion. ‘Zeker als ouders erbij zijn, is het voor een kind lastig om over gevoelige onderwerpen te praten.’ Onderwerpen als pesten, een negatief zelfbeeld, schaamte of angst om er niet bij te horen kwamen in deze setting naar boven.

Daarnaast bracht het onderzoek in beeld hoe groot de impact van de coronapandemie was op deze groep van kinderen met ernstig overgewicht. Doordat school, sport en sociale activiteiten wegvielen, verloren de kinderen niet alleen hun beweging en sociale contacten, maar ook hun houvast. Veel kinderen kregen te maken met passiviteit, gewichtstoename en psychische druk. Thema’s als verlies, eenzaamheid en verantwoordelijkheden in het gezin kwamen expliciet naar voren in de tekeningen.

De resultaten geven inzicht in hoe kinderen de lockdown hebben ervaren. Zo zien we op de tekeningen thema’s als isolement, verdriet en beperking van sociale interactie. Thema’s als verdriet om zieke familieleden, zorgen om ouders, verveling en het gemis van buitenspelen komen telkens terug.

Stem van een kind

Een van de belangrijkste conclusies uit het onderzoek is dat kinderen waardevolle inzichten hebben in hun eigen behoeften en welzijn, maar dat de huidige zorgstructuren vaak onvoldoende ruimte bieden om deze inzichten mee te nemen in hun onderzoek. ‘Gesprekken worden vooral gevoerd tussen ouders en professionals. Het kind is vaak toeschouwer in plaats van deelnemer.’

Vooral in wijken, waar wantrouwen naar de overheid en medische instanties soms groot is, kan deze participatieve benadering het verschil maken. ‘De vertrouwensrelatie is essentieel,’ aldus Concincion. ‘Alleen als kinderen zich veilig, gehoord en gezien voelen, ontstaan er kansen zodat ze hun verhaal kunnen delen.’