Het gaat in deze ronde om toekenningen in de wetenschapsdomeinen Exacte en Natuurwetenschappen (ENW), Technische en Toegepaste Wetenschappen (TTW), Sociale en Geesteswetenschappen (SGW) en Zorgonderzoek en Medische Wetenschappen (ZonMw).

De toekenningen aan onderzoekers van UvA en Amsterdam UMC

In alfabetische volgorde

• Prof. dr. Theo Araujo (Amsterdam School of Communication Research): Interacties en vertrouwenskalibratie op generatieve AI-agenten
  Steeds meer mensen integreren generatieve AI-agenten als ChatGPT in hun dagelijks leven. Bijvoorbeeld om informatie aan te bevelen, als tool voor werk of school, of zelfs voor emotionele steun. Hoewel nuttig, komt dit ook met risico's. AI-agenten kunnen vaak onnauwkeurige of bevooroordeelde antwoorden geven, en mensen kunnen hun capaciteiten overschatten. Dit project onderzoekt hoe we omgaan met deze agenten, en test strategieën om te helpen vertrouwen in deze technologie op de juiste manier af te stemmen.
   
• Dr. Susanne Baumgartner (Amsterdam School of Communication Research): Waarom we media-effecten zien, maar in onderzoek niet vinden
  De huidige digitale samenleving vereist dat we begrijpen hoe digitale media kinderen en jongeren beïnvloeden. Tegelijkertijd blijft empirisch bewijs voor deze beïnvloeding ongrijpbaar. Dit project daagt de status-quo uit door in twijfel te trekken dat media-effecten lineair zijn en stelt een volledig nieuw idee voor: media-effecten stabiliseren over tijd, waardoor ze moeilijk te vinden zijn met bestaande analysetechnieken. Met geavanceerde methoden test dit project deze baanbrekende theorie, waardoor onze visie op hoe digitale media adolescenten beïnvloeden drastisch kan veranderen.
   
• Dr. ir. Erik Bekkers (Amsterdam Machine Learning Lab): Neurale ideogrammen: vormgeven aan kunstmatige intelligentie
  Dit onderzoek streeft ernaar AI-systemen te ontwikkelen die 'neurale ideogrammen' leren – geometrische symbolen voor abstracte begrippen. Deze symbolen werken net als pictogrammen en ideogrammen die complexe informatie eenvoudig weergeven. Hierdoor kan AI ingewikkelde data beter begrijpen en organiseren met behulp van geometrische vormen. Aangezien de meeste gegevens verband houden met onze fysieke wereld, en dus gebaseerd zijn op geometrie en natuurkunde, moeten neurale ideogrammen deze verbinding met de realiteit behouden om nuttig te zijn.
   
• Dr. Jochem Bernink (Amsterdam UMC, locatie AMC): Van darmontsteking naar darmgenezing door tuft cellen
  Inflammatoire darmziekte (IBD) is een wereldwijd gezondheidsprobleem met slechts zeer beperkte behandelmethoden. Het probleem is het falen van wondgenezing van de darmwand. In recent onderzoek is een darmceltype gevonden dat cruciaal is voor het herstel van de darmwand na letsel. Deze cellen heten tuft-cellen en gebruiken signalen van het afweersysteem om het genezingsproces te activeren. Dit onderzoek wil begrijpen hoe het afweersysteem en tuft-cellen samenwerken om de darmwand te herstellen en hoe deze samenwerking mogelijk is verstoord is in IBD. Het uiteindelijke doel is het ontwikkelen van nieuwe behandelmethoden voor IBD.
   
• Dr. Maximilian Engel (Korteweg-de Vries Instituut voor Wiskunde): Overgangen tussen orde en chaos in stochastische omgevingen
  Dynamische systemen geven een wiskundig model van processen die in de tijd veranderen, zowel in de natuur als in de maatschappij. Denk aan de beweging van planeten, de activiteit van hersencellen of het stemgedrag in democratieën. Meestal zijn de modellen die zulke verschijnselen beschrijven niet compleet, omdat er toevallige elementen zijn door onzekerheden over invloeden uit de omgeving. Dit project onderzoekt hoe systemen onverwachte veranderingen tussen verschillende toestanden kunnen ondergaan en of die te voorspellen zijn. Bijvoorbeeld hoe het weer voorspelbaar en stabiel kan lijken (zoals wekenlang warm weer), maar dan plotseling verandert in een chaotische situatie met snelle wisselingen in temperatuur en neerslag.
   
• Dr. Jonne Guyt ( Amsterdam Business School): Zou een gezondheidsbelasting op junkfood het geheim kunnen zijn voor de gezondheidsproblemen van de samenleving?
  Ultra-bewerkte voedingsmiddelen, rijk aan suikers, zout en verzadigde vetten, zijn niet goed voor ons. Wat gebeurt er als we er belasting op heffen? Met behulp van nieuwe methoden en een unieke setting onderzoekt dit project wat er gebeurde toen de eerste gezondheidsbelasting werd ingevoerd: hoe reageerde consumenten en hoe veranderden supermarkten en voedselproducenten de prijzen, producten en verpakkingen. Ook wordt onderzocht hoe deze belastingen gerelateerd zijn aan andere 'wicked problems', zoals CO2 uitstoot en luchtvervuiling.
   
• Dr. Jan Hausfeld (Amsterdam School of Economics): Wij versus zij: de rol van aandacht in het begrijpen en verminderen van discriminatie
  We geven vaak de voorkeur aan mensen die we kennen of waarmee we een gemeenschappelijke identiteit delen (de ingroup). Dit kan leiden tot meer verdeeldheid in de samenleving, een ‘wij versus zij’-gevoel, vooral wanneer beslissingen in groepen worden genomen. Dit onderzoek bekijkt, met behulp van oogbewegingen en experimenten, hoe groepen invloed hebben op keuzes, zoals wie wordt aangenomen of hoe schaarse middelen worden verdeeld. Er wordt een nieuwe methode ontwikkeld die helpt te verklaren welke factoren deze beslissingen bepalen.
   
• Dr. Janneke Heijne (Amsterdam UMC, locatie AMC): Gonorroe superbug: voorkomen van ontstaan en verspreiding
  Hoe komt het dat antibiotica steeds minder goed werken? Dit project gaat dat onderzoeken voor gonorroe, een seksueel overdraagbare aandoening waartegen de meeste antibiotica steeds minder goed werken. De onderzoekers gaan rekenmodellen maken over de ontwikkeling van antibiotica resistentie, onderbouwd met data die ze met laboratoriumexperimenten en in seksuele gezondheidscentra verzamelen. Zo kunnen ze de meest effectieve manier bepalen om het ontstaan van superbugs te verminderen en verspreiding ervan te voorkomen.
   
• Mr. Dr. Marieke de Hoon (Amsterdam Center for Criminal Justice): Van oorlog naar rechtbank: hoe de aanklager kan omgaan met een door technologie gedreven informatieovervloed uit gewapende conflicten
  Hoe kan een aanklager het juiste bewijs kiezen uit de enorme hoeveelheid (mogelijk) bewijs die voortkomt uit conflicten zoals in Oekraïne en Syrië, om oorlogsmisdadigers te berechten? Dit onderzoek kijkt naar hoe aanklagers hun strategieën en samenwerkingen met nieuwe actoren (zoals burgeronderzoekers, OSINT-analisten en bewijzendatabases) kunnen verbeteren, en de rechten van verdachten, bedreigde getuigen en grote groepen buitenlandse slachtoffers voldoende kunnen beschermen. De studie richt zich op ervaringen in Nederland, Duitsland, Zweden, Frankrijk en Oekraïne en ontwikkelt een theorie voor deze nieuwe rol van de aanklager.
   
• Dr. Franca van Hooren (Amsterdam Institute for Social Science Research): De stilte doorbroken: politiek, rechten van zorgmedewerkers en de toekomst van de ouderenzorg
  In Europa is de toekomst van de ouderenzorg in gevaar door de slechte arbeidsomstandigheden van mensen die hierin werken. Alleen politieke hervormingen kunnen dit oplossen, maar ondanks de aandacht voor ouderenzorg tijdens de coronapandemie is er weinig gebeurd. Dit project onderzoekt waarom politieke interventies uitblijven. Het stelt indicatoren voor de rechten van zorgmedewerkers op, onderzoekt hoe zorgverleners zelf politiek actief zijn en hoe politieke besluitvorming tot stand komt. Zo toont het project welke politieke stappen nodig zijn voor toekomstbestendige ouderenzorg en betere arbeidsomstandigheden voor de mensen die erin werken.
   
• Dr. Mazi Jalaal (Institute of Physics): Materialen tot leven brengen: de elasto-viscoplastics komen eraan!
  De materialen waaruit leven is opgebouwd, zijn meestal zacht, flexibel en actief. Om deze te bestuderen, hebben we modelmaterialen nodig met vergelijkbare eigenschappen. Op basis van nieuwe inzichten in een complex materiaalsoort genaamd elasto-viscoplastics, zoals tandpasta, gaat dit project een nieuwe klasse van actieve elasto-viscoplastics (A-EVP) ontwikkelen. Deze materialen kunnen natuurlijke processen nabootsen, zoals celbeweging en de ontwikkeling van embryo's. Het project ombineert geavanceerde experimenten en simulaties om een mechanisch model te ontwikkelen, waardoor we biologische processen beter begrijpen en innovatieve, door de natuur geïnspireerde materialen kunnen creëren, zoals slimme 3D-geprinte en autonome actieve materie.
   
• Dr. Arturas Juodis (Amsterdam School of Economics): Overzichtelijke en interpreteerbare econometrische methoden voor dynamische economische modellen
  In de sociale wetenschappen is er een kloof tussen complexe dynamische modellen en vaak gebruikte econometrische en statistische hulpmiddelen. Dit maakt het moeilijk om theoretische voorspellingen om te zetten in controleerbare vragen met echte data. Dit project gaat een nieuwe methodologische aanpak ontwikkelen die de begrijpelijkheid en transparantie van dynamische modellen en statistische processen verbetert. Het resultaat zal bestaan uit innovatieve wiskundige en statistische tools die helpen om solide, op statistiek gebaseerde conclusies te trekken uit economische voorspellingen.
   
• Dr. Jeffrey Kroon (Stichting Amsterdam UMC, locatie AMC): Endotheelcellen: cruciale poortwachters van het immuunsysteem in de strijd tegen hart- en vaatziekten
  Dit project duikt in de cruciale rol van ontsteking bij hart- en vaatziekten en richt zich op het afstemmen van ons immuunsysteem door aanpassingen in de werking van onze bloedvatcellen. Deze 'poortwachters' kunnen zowel ontstekingen bevorderen als remmen, en bieden zo een kans om de reactie van ons immuunsysteem, onze 'lichaamseigen soldaten', te verbeteren. Het doel is tot effectievere methoden te komen om hart- en vaatziekten aan te pakken.
   
• Dr. Maarten Marsman (Psychology Research Institute): Robuuste inferentie voor dynamische netwerkmodellen
  Ecological Momentary Assessments (EMA) hebben de potentie om ons een volledig persoonlijk inzicht te geven in psychologische processen en precisiepsychiatrie mogelijk te maken. Dynamische netwerken zijn hierbij belangrijk, omdat ze een logisch model bieden voor hoe verschillende factoren zich in de tijd samen ontwikkelen in EMA-gegevens. Maar hoewel EMA steeds populairder wordt, is de methode om deze gegevens goed te analyseren nog niet voldoende ontwikkeld. Dit project ontwikkelt een nieuwe methodologische aanpak om dynamische netwerken beter te analyseren, zodat onderzoekers de volledige kracht van EMA kunnen benutten.
   
• Dr. Antonia Praetorius (Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics): Kleine vezels, grote erfenissen?
  Onze kleding laat tijdens het wassen zeer kleine plastic vezels (microvezels) los, die in het milieu extreem langzaam worden afgebroken. We weten niet hoe deze zich over een zeer lange tijd in onze rivieren ophopen. Dit project maakt gebruik van een unieke dataset van burgerwetenschappers, over de vrijlating van microvezels uit textiel, om de huidige en toekomstige emissies van microvezels in Nederlandse rivieren te voorspellen. Door modellen en experimenten te combineren wordt onderzocht hoeveel microvezels nodig zijn om natuurlijke sedimentprocessen te verstoren. Met interactieve kaarten wordt de accumulatie van microvezels in Nederland onder verschillende scenario's gevisualiseerd.
   
• Dr. Petter Törnberg (Institute for Language, Logic and Computation): Sociale media verbeteren met kunstmatige intelligentie
  Sociale media zijn ruimtes geworden waar we ideeën delen en belangrijke maatschappelijke kwesties bespreken. Maar de huidige platforms maken productieve gesprekken moeilijk door conflict te versterken en polarisatie aan te wakkeren. Hoe kunnen we sociale media herontwerpen om meer productieve politieke gesprekken te bevorderen? Met de recente opkomst van AI-chatbots zoals ChatGPT, hebben we eindelijk een manier om deze cruciale vraag te beantwoorden. Dit project creëert synthetische sociale media platforms met duizenden interactieve chatbots, waardoor onderzoekers experimenteel kunnen testen hoe verschillende platforms de politieke discours vormgeven. Dit helpt om sociale media te ontwerpen met meer positieve maatschappelijke uitkomsten.
• Dr. Renée Visser (Psychology Research Institute): Geheugen in beweging: van emotionele gebeurtenissen tot levensverhalen
  Hoe vormen losse herinneringen zich tot levensverhalen? Aan de ene kant hebben we veel kennis over de verwerking van individuele gebeurtenissen, en aan de andere kant over autobiografisch geheugen. Maar het ontbreekt nog aan een overkoepelend raamwerk over het samenspel van deze twee fenomenen, wat ons begrip van één van de meest fundamentele menselijke ervaringen bemoeilijkt. Met name de effecten van tijd en emotie op de ontwikkeling van het geheugen zijn grotendeels onbekend, terwijl juist dat cruciaal is voor het begrijpen en behandelen van langdurige psychische problemen. Dit project maakt een model voor steeds veranderende geheugennetwerken die ons zelfbeeld vormen.

De Vidi wordt jaarlijks door NWO toegekend. In totaal is er in deze ronde 86,7 miljoen euro aan 102 wetenschappers uit de wetenschapsdomeinen Exacte en Natuurwetenschappen (ENW), Technische en Toegepaste Wetenschappen (TTW), Sociale en Geesteswetenschappen (SGW) en Zorgonderzoek en Medische Wetenschappen (ZonMw) toegewezen.