Would you like to update? Hoe bewaar je digitale kunst?

2 juli 2024

Start eens een computer op die je al een tijd niet hebt gebruikt. Grote kans dat je een oneindige rij aan updates moet draaien voordat je ‘m aan de praat krijgt, als het al lukt. Hoe zit dat met digitale kunst? Hoe zorg je ervoor dat die kunst het ook jaren later nog doet? En ziet een digitaal kunstwerk er nog steeds uit zoals oorspronkelijk bedoeld na een software update? Claudia Röck onderzocht hoe software-gebaseerde kunst het best geconserveerd kunnen worden. Op 2 juli promoveert ze op haar onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam.

Het conserveren van moderne, software-gebaseerde kunst zit vol met uitdagingen. Denk maar eens hoe het is wanneer een digitaal kunstwerk weer na jaren opnieuw geëxposeerd wordt en de software of de computer niet langer bruikbaar is, of de handleiding er niet meer is.

Software als klei

‘Met mijn onderzoek heb ik een theoretisch raamwerk gemaakt waarbij ik kijk naar problemen voor het langetermijnbehoud van digitale, software-gebaseerde kunst,’ vertelt Röck. ‘Ik vond dat de digitale materialiteit van een kunstwerk een belangrijke factor is voor de keuze van de preservatiestrategie. Software karakteriseert het kunstwerk zoals klei dat doet voor een beeldhouwwerk: door zijn beperkingen en eigenaardigheden beïnvloedt software het gedrag van het kunstwerk.’

Maar hoe kun je een software-gebaseerd kunstwerk het beste conserveren?

In haar proefschrift stelt Röck dat het proces bij de aanschaf van een software-gebaseerd kunstwerk cruciaal is voor zijn langetermijnbehoud: het kunstwerk werkt nog en de kunstenaar weet nog hoe het is gemaakt. Wanneer je als museum of organisatie op dat moment niet ook de hardware en de werkdokumentatie aanschaft, loop je een groot risico omdat het zou kunnen dat dit niet meer verkrijgbaar is in de toekomst.

TV Bot 1.0 ‘Een voorbeeld van de verandering bij een software-gebaseerd kunstwerk is het TV Bot 1.0, in 2004 gemaakt door Marc Lee. Het is een internet-gebaseerd kunstwerk dat draaide op een webbrowser. Het publiek krijgt ‘wereldnieuws te zien op het moment dat het gebeurt’ doordat nieuws van verschillende internetnieuwswebsite wordt verzameld. De website waarop TV Bot 1.0 stond draaide op RealMedia, in die tijd het gangbare format. Na een paar jaar werd RealMedia minder populair en draaiden de nieuwssites op Flash, terwijl andere sites van URL veranderen. Dus, het kunstwerk liet steeds vaker Error-webpages zien in plaats van het nieuws. In 2010 werd TV Bot 1.0 daarom geupgrade naar Flash. Maar omdat ook Flash steeds minder werd gebruikt, moest Marc Lee in 2016 opnieuw een upgrade uitvoeren om het kunstwerk te laten werken. Hij maakte gebruik van Twitter en HTML5, in plaats van de nieuws-webpaginas en Flash. Twee jaar geleden verdween ook Twitter, en komt de News-content van X.

Preservatie-infrastructuur

Röck: ‘Daarnaast zou het goed zijn om de source code van het kunstwerk aan te schaffen. Dan heb je als museum of andere organisatie namelijk de mogelijkheid om de software naar een ander soort hardware over te zetten. Dit verschaft een bepaalde flexibiliteit.’

Een digitale preservatie-infrastructuur is een voorwaarde. ‘Bij schilderijen of bij beeldhouwkunst is dit vanzelfsprekend. Maar musea hebben dit nog niet voor software-gebaseerde kunst. Hoewel delen van de infrastructuur zoals een digitaal archief (het equivalent van een museumdepot) kunnen worden uitbesteed, vereist dit ook basiskennis van digitale preservatie-processen.’

Proefschrift details

Claudia Röck, 2024, 'Sustaining Software-Based Art: Conservation Strategies and Institutional Requirements'. Promotor: Prof. J.J. Noordegraaf, copromotor: dr. K. Rechert.

Tiid en locatie

Dinsdag 2 Juli, 13.00-14.30, Agnietenkapel in Amsterdam