‘Geweldmetaforen in relatie tot kanker zijn zo ingebakken in de Engelse taal, dat je er nog nauwelijks omheen kan’, stelt Wackers. ‘En we kennen ze ook in het Nederlands. Denk aan termen als “vechten” of “strijden” tegen kanker, of aan rouwadvertenties waarin wordt gesteld dat iemand “dapper heeft gevochten, maar de strijd tegen kanker heeft verloren”.’ Hoewel deze metaforen heel gebruikelijk zijn in ons denken en spreken over kanker, roepen ze ook weerstand op.

Wackers onderzocht hoe sprekers van het Engels kritiek leveren op deze metaforen en hoe deze kritiek in verband te brengen is met specifieke eigenschappen van die metaforen. ‘Zo’n analyse ontbrak nog en geeft inzicht in het publieke debat dat ontstaan is rondom deze metaforen. Deze inzichten helpen om beter te begrijpen wat er precies onwenselijk is aan het metafoorgebruik, en waarom. Daardoor kunnen we de metaforen op een passendere manier leren gebruiken. Want ze kennen ook positieve functies: patiënten kunnen er óók kracht uit putten als ze zichzelf als “strijder” zien die de ziekte kan “verslaan”. Wanneer we alle geweldmetaforen proberen uit te bannen, doen we ook deze positieve effecten teniet.’ 

We denken in metaforen

Wackers analyseerde publieke discussies op blogs, in opiniestukken in nieuwsmedia en online patiëntenfora om te achterhalen hoe mensen geweldmetaforen rond kanker bekritiseren. Hiervoor maakte ze gebruik van een combinatie van argumentatie- en metaforenanalyse. ‘Met behulp van de eerste methode kun je inzichtelijk maken welke precieze standpunten mensen innemen, en wat voor argumenten ze ter ondersteuning van deze standpunten aandragen. De tweede methode maakt het onder andere mogelijk om vast te stellen wanneer een woord een metafoor betreft, hoe die metafoor gebruikt wordt, en welke implicaties mensen uit metafoorgebruik afleiden’.

Metaforen worden vaak gezien als stijlfiguren of versieringen in taal. ‘Maar sinds enkele decennia weten taalwetenschappers dat metaforen veel meer zijn dan dat, en worden ze beschouwd als de basis van ons conceptuele systeem. We denken als het ware in metaforen: we gebruiken ze om de wereld om ons heen te begrijpen en duiden. Als gevolg daarvan zit ons dagelijkse taalgebruik vol met metaforen, ook al zijn we ons daar meestal niet van bewust.’  

Maak geweldmetafoor passend voor ervaring

Wackers analyseerde hoe we metaforen van geweld verder kunnen uitdiepen en associaties met strijd kunnen inzetten die beter passen bij ervaringen van patiënten. Het viel haar op hoe ‘gewone’ mensen hier hele goede alternatieven voor aan kunnen dragen. ‘Heel vaak wordt gedacht dat metaforen zo gangbaar zijn, dat we ze niet meer opmerken. Het is daarom best bijzonder dat mensen heel gedetailleerd kritiek kunnen leveren op de veel gebruikte geweldmetaforen rond kanker en suggesties kunnen doen om ze anders te gebruiken.’

Een andere interpretatie van ‘overwinning’

Zo beargumenteren kritische ‘taalgebruikers’ dat we een andere betekenis aan ‘overwinning’ kunnen geven. ‘Overlijden aan kanker hoeft niet per se gelijk te worden gesteld aan verlies. Patiënten kunnen het ook als een overwinning beschouwen als zij op een bepaalde manier met hun ziekte omgaan, en hun leven met kanker zo weten in te richten dat zij ondanks hun ziekte nog de dingen kunnen blijven doen die belangrijk voor hen zijn.’

Een ander voorbeeld van herinterpretatie: kanker zou in de basis ook als ongelijke strijd benaderd kunnen worden. ‘In huidig gebruik van de metafoor “strijd” wordt dit ongelijke aspect vaak onderbelicht. Het wordt vaak zo voorgesteld dat “als een patiënt hard genoeg vecht, deze de strijd zal winnen.” Maar een strijd kent verschillende partijen met verschillende kansen. In het geval van kanker zijn die vaak ongelijk en ten nadele van degene die door kanker is getroffen.’

Vertalen naar communicatie over kanker

Door kritiek op geweldmetaforen bloot te leggen, krijgen we volgens Wackers een beter begrip van de beperkingen, maar ook informatie om ze te verbeteren. ‘Deze metaforen zijn te veel geautomatiseerd in onze taal om nog te verdwijnen. Bovendien kunnen mensen zoals gezegd ook kracht uit de metaforen putten. Door ons bewust te worden hoe we ze gebruiken, en geïnformeerd te zijn over de bezwaren, kunnen we ook andere interpretaties mogelijk maken die beter bij de ervaringen van patiënten passen.’

Details proefschrift

Dunja Wackers, 2024, 'Argumentative resistance to violence metaphors for cancer: An analytical study of argumentation against metaphor'. Promotor is prof. dr. G.J. Steen. Copromotor is dr. H.J. Plug.

Tijd en locatie

Dinsdag 20 februari, 13.00-14.30, Agnietenkapel, Amsterdam