Volgens Hensums, worden adolescenten die pesten vaak gezien als onbekwaam. ‘Niet in staat hun emoties te beheersen en zichzelf te reguleren. Alsof het pestgedrag voortkomt uit een soort onmacht omdat pestkoppen bepaalde vaardigheden missen.’ Maar dat zou, voor tenminste een deel van die jongeren, een achterhaalde blik kunnen zijn. Uit het onderzoek van Hensums blijkt namelijk dat pesten en ander gerelateerd zelfzuchtig of risicovol gedrag, vaak bewust wordt ingezet om status te verkrijgen binnen groepen adolescenten. Belangrijk, want schadelijk sociaal gedrag bij mensen, ontwikkelt zich vaak voor het eerst in die leeftijdsgroep.

Sleutelrol

Status speelt een sleutelrol. Volgens Hensums vertonen adolescenten die populariteit nastreven meer agressie en ze zijn eerder geneigd egoïstisch te handelen, ook als dat betekent dat ze daardoor minder aardig gevonden worden. ‘Zolang daar maar tegenover staat dat ze status kunnen verwerven met dat gedrag’, zegt Hensums. Die aantrekkingskracht van status is volgens haar ook goed te verklaren: ‘evolutionair gezien hebben mensen er natuurlijk belang bij bovenaan een groep te staan.

Experiment

‘Als je pesten wil voorkomen of aanpakken, is het dus belangrijk je te richten op datgene wat populariteit oplevert. Dat moet je veranderen’, zegt Hensums. Hoe belangrijk status kan zijn, blijkt ook uit een experiment van Hensums. Waarbij gekeken werd hoe populaire rolmodellen risicovol gedrag kunnen stimuleren. ‘We keken daarvoor naar vloggers die zich uitspraken over covid-maatregelen en zich wel of niet aan de maatregelen hielden.’ Ondervraagde jongeren kregen voor het experiment tijdelijk de rol van de minister van Volksgezondheid toebedeeld. ‘Jongeren die filmpjes zagen waarin vloggers waarmee ze zich sterk identificeerde het niet zo nauw namen met coronamaatregelen, waren in hun rol eerder geneigd de maatregelen wat meer te laten vieren.’

Positief gedrag uitlokken

Maar het tegenovergestelde is ook waar. In een experiment waarbij jongeren loterijloten moesten verdelen, en het oneerlijk verdelen van loten (zodat de een meer kans op winst heeft dan de ander) leidt tot het verliezen van status, waren jongeren minder geneigd zelfzuchtig gedrag te laten zien. ‘Dat suggereert dat positief gedrag ook uit te lokken is als de heersende norm dat van jongeren vraagt.’ Volgens Hensums is dat een inzicht dat middelbare scholen kunnen inzetten in de manier waarop pesten aangepakt wordt.

Meer op de groep, minder op individu

Hensums: ‘Interventies tegen schadelijk sociaal gedrag, zoals pesten, zouden zich meer moeten richten op het statusmechanisme binnen een groep en minder vaak op het individu dat op persoonlijk vlak tekortschiet. Jongeren in die leeftijdsgroep doen heel precies wat hen het meeste status oplevert, en ze kunnen zich goed en snel conformeren aan de norm binnen een groep.’

Pesten aanpakken

De volgende stap is volgens Hensums om uit te zoeken hoe die interventies eruitzien. ‘In andere landen zoals de VS zien we al wel successen die we hier ook zouden willen testen. Daarin hebben ‘meaningful roles’ een belangrijke plek. Waarbij jongeren leiderschap, zichtbaarheid en invloed kunnen verkrijgen door positief gedrag te vertonen.’ Volgens Hensums is er veel winst te behalen. Huidige interventies, die vooral inzetten op het verbeteren van (individuele) sociale vaardigheden hebben volgens haar op de basisschool nog wel effect, maar op de middelbare school al stukken minder. ‘Tijd voor een andere aanpak dus.'

Promotiegegevens

Maud Hensums, 2024, 'In the Name of Status|Adolescent Harmful Social Behavior as Strategic Self-Regulation.' Promotor is prof. dr. G.J. Overbeek. Copromotoren zijn dr. E. Brummelman en dr. H. Larsen.

Tijd en locatie

Woensdag 24 januari, 16.00 uur, Agnietenkapel, Amsterdam.